«Μικρή η ανταμοιβή για το δάσκαλό σου,  αν παραμείνεις μαθητής για πάντα» –  Φρ. Νίτσε

Η 5η Οκτωβρίου κάθε χρόνο είναι αφιερωμένη από την UNESCO και από τη Διεθνή Οργάνωση των Εκπαιδευτικών (Educational International) στον εκπαιδευτικό. Η θέση του σύγχρονου εκπαιδευτικού σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται με τρόπους και ρυθμούς που δεν έχουμε ξαναδεί στην ιστορία δεν είναι η αρμόζουσα σε κοινωνίες που θέλουν να αυτό-προσδιορίζονται ως κοινωνίες της γνώσης.

Του Νίκου Τσούλια

Οι εξηγήσεις υπάρχουν και ο βασικός πυρήνας αυτών των εξηγήσεων είναι ότι η κακή εικόνα του εκπαιδευτικού οφείλεται στο ότι η δημόσια εκπαίδευση δεν είναι στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος. Βέβαια είναι αυτονόητο ότι συνεργούν και άλλοι παράγοντες, κοινωνικοί, πολιτισμικοί, αξιακοί, οικονομίστικοι και όχι οικονομικοί – αναπτυξιακοί κλπ. Επίσης αυτονόητο είναι ότι και ο ίδιος ο εκπαιδευτικός έχει ευθύνη για την «εικόνα» του.
Και εδώ μπορούν να επισημανθούν: α) η αυστηρή υπαλληλοποίησή του (η άσκηση δηλαδή των τυπικών και μόνο καθηκόντων του), β) η απομείωση του παιδαγωγικού του ρόλου, με την έννοια ότι εν πολλοίς απλώς μεταδίδει γνώσεις και δεν προάγει αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, γ) η έλλειψη πρωτοβουλιών εκ μέρους του – πέραν ενός μικρού ποσοστού εμπνευσμένων εκπαιδευτικών – για διάφορα κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα χωρίς τα οποία δεν μπορεί να νοηθεί ο πολιτισμός της εκπαίδευσης (θέατρο, περιβαλλοντική αγωγή, βιβλιοφιλία, ανταλλαγές με σχολεία ευρωπαϊκών χωρών, επιστημονικές πρωτοβουλίες, ενθάρρυνση των μαθητών για συμμετοχή σε διεθνείς διαγωνισμούς μαθηματικών, φυσικής, Ολυμπιάδες κλπ).
Οι εξελίξεις στο εκπαιδευτικό επάγγελμα γενικότερα δεν είναι καθόλου αισιόδοξες. Διεθνώς παρατηρείται έλλειψη εκπαιδευτικών – αντίθετα από ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας και αυτό γιατί μας ρημάζει η ανεργία -, που οφείλεται στις κακές εργασιακές συνθήκες (υπερφόρτωση εργασίας, πολλές ευθύνες χωρίς ανάλογη στήριξη), στις χαμηλές αμοιβές και στη μικρή εκτίμηση που τους αποδίδουν οι κυβερνήσεις.
Όλα αυτά οδηγούν στην απο–επαγγελματοποίηση του εκπαιδευτικού με πρώτο εμφανές στοιχείο τη μείωση των απαιτούμενων προσόντων για τους νέους εκπαιδευτικούς. Αναζητούνται τώρα κίνητρα για την προσέλκυση νέων ταλαντούχων εκπαιδευτικών, αλλά χωρίς να αμφισβητούνται οι βασικές αιτίες που προκάλεσαν αυτή την εξέλιξη. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι, ενώ στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει τάση απο-επαγγελματοποίησης, στη χώρα μας δεν έχει γίνει καν μια βάση επαγγελματοποίησης. Το περίφημο «Πιστοποιητικό Παιδαγωγικής Επάρκειας», που αποτέλεσε μεγάλο αίτημα των εκπαιδευτικών στις παλιότερες κινητοποιήσεις τους, παραμένει απλώς μια νομοθετική πρόβλεψη.
Ωστόσο προκύπτει αυτονόητα το ερώτημα. Είναι δυνατό να μειώνεται ο ρόλος των εκπαιδευτικών σε συγκυρίες κοινωνιών της γνώσης; Ειδικά σήμερα που η χώρα μας διέρχεται μια σοβαρή κρίση, καθίσταται απολύτως αναγκαία μια πολιτική σοβαρών επενδύσεων στην εκπαίδευση και φυσικά με την ολόπλευρη στήριξη των εκπαιδευτικών, διότι στο «σημείο» αυτό κρίνονται πολλά εκ των αποτελεσμάτων των σχολικών θεσμών και επομένως θα έχουμε πολλαπλασιαστικά οφέλη. Αλλά είναι τόσο μυωπικές συνήθως οι εκπαιδευτικές πολιτικές που δεν κατανοούν μια απλή αλήθεια: όσο απαξιώνεις τον εκπαιδευτικό, τόσο υπονομεύεις την ίδια την ουσία της μόρφωσης των νέων και τη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
Και «επειδή την πόλη συνθέτει πλήθος ανθρώπων, με βάση την παιδεία πρέπει να αποκτά ενότητα», όπως σοφά διατύπωνε ο Αριστοτέλης, και αφού «στην τέχνη της αγωγής, στην τέχνη που είναι η δυσκολότερη και η πιο σημαντική απ’ όλες τις ανθρώπινες τέχνες», σύμφωνα με τον John Dewey, ο εκπαιδευτικός θα είναι κεντρικό πρόσωπο για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας, ιδιαίτερα σήμερα που οι εποχές γίνονται πιο δύσκολες.
Αρκεί, βέβαια, και ο εκπαιδευτικός να συνειδητοποιήσει ότι η γνώση δεν είναι μόνο στοχασμός για τον κόσμο, αλλά πρέπει να οδηγεί επίσης σε δράσεις για να αλλάξουν τον κόσμο, για να αναδείξουν έναν δίκαιο κόσμο.
«Ο μέτριος δάσκαλος λέει.
Ο καλός δάσκαλος εξηγεί.
Ο ανώτερος δάσκαλος επιδεικνύει.
Ο μεγάλος δάσκαλος εμπνέει».
Γ.Α. Γουόρντ, αμερικάνος λογοτέχνης.