Η οικονομική κρίση και η επαπειλούμενη ανεργία κατευθύνουν τις προτιμήσεις των υποψηφίων σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Η πλειονότητα συμπληρώνει το μηχανογραφικό δελτίο με γνώμονα την αγορά εργασίας, αμφισβητώντας τις θεωρούμενες καλές σπουδές

Του Χρήστου Κάτσικα

Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει για τους 100 χιλιάδες φετινούς υποψήφιους στην τελική πορεία για τις πανελλαδικές εξετάσεις του 2013. Την ίδια ώρα κορυφώνεται η αγωνία χιλιάδων οικογενειών, καθώς η επιλογή σχολής επηρεάζεται πλέον σημαντικά, περισσότερο από ποτέ, από τη διογκούμενη ανεργία στον ιδιωτικό τομέα και τον «πάγο» των προσλήψεων στο Δημόσιο.

Είναι φανερό ότι η αγωνία της επαγγελματικής αποκατάστασης μέσα σ” ένα περιβάλλον ολοένα αυξανόμενης ανεργίας πρυτανεύει στις επιλογές σπουδών των νέων. Ονειρα, επιθυμίες, κλίσεις δίνουν γρήγορα τη θέση τους σε μια ρεαλιστική προσαρμογή στην οποία ο «μηχανοδηγός» είναι η κατάσταση στην αγορά εργασίας, δηλαδή η επαγγελματική προοπτική των σπουδών.

Ηδη στους υποψήφιους και τις οικογένειές τους διαμορφώνεται μια πεποίθηση ότι σήμερα δεν υπάρχει κανένα πτυχίο που μπορεί να «επαναπαύεται» στη βεβαιότητα ότι οδηγεί σε επαγγελματική αποκατάσταση. Παράλληλα, η πεποίθηση ότι η δημόσια απασχόληση έχει κλείσει «πόρτες και παράθυρα» είναι συντριπτική. Δεύτερον, έχει γίνει κατανοητό ότι καμιά πρόβλεψη δεν μπορεί να γίνει για την κατάσταση στην οποία θα βρίσκεται η αγορά εργασίας μετά από 5 ή 6 χρόνια όταν οι σημερινοί υποψήφιοι θα αναζητούν εργασία ως πτυχιούχοι.

Η «χημεία» αυτών των πεποιθήσεων οδηγεί γρήγορα και σταθερά στη διαμόρφωση στάσεων από τη μεριά των υποψηφίων και βέβαια, η «στροφή» στις επιλογές σχολών λιπαίνεται σε αυτό το έδαφος. Δεν χρειάζεται να ερμηνευτεί το φαινόμενο της επιλογής των αστυνομικών σχολών (δύο μέσα στην πρώτη δεκάδα των προτιμήσεων) από τους υποψήφιους. Η είσοδος στις σχολές αυτές δεν αντιμετωπίζεται ως είσοδος σε τριτοβάθμιες σπουδές αλλά κατευθείαν ως είσοδος σε ένα επάγγελμα που συνοδεύεται από τη σιγουριά της μόνιμης θέσης και του μισθού.

Παραδοσιακές επιλογές σχολών δημιουργούν πλέον ερωτήματα, ενώ ταυτόχρονα σχολές που επιλέγονταν σταθερά ή και βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή των προτιμήσεων των υποψηφίων τα τελευταία χρόνια τίθενται υπό αμφισβήτηση.

Στην πρώτη περίπτωση περιλαμβάνονται οι σχολές Πολιτικών Μηχανικών, Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Μηχανικών Η/Υ, Νομικής, αλλά και Ιατρικής κ.λπ. Στη δεύτερη περίπτωση το σύνολο των λεγόμενων καθηγητικών σχολών και μαζί τους, για πρώτη φορά μετά από μια «ένδοξη» πορεία περίπου επτά χρόνων, οι πτυχιούχοι των τμημάτων δημοτικής εκπαίδευσης (δάσκαλοι).

Σε απόγνωση οι μηχανικοί

Είναι γνωστό ότι η οικοδομή υπήρξε ένα από τα πρώτα θύματα της οικονομικής κρίσης. Χιλιάδες είναι οι επαγγελματίες που εδώ και πάνω από ένα χρόνο δεν «κάνουν ταμείο» και χιλιάδες οι νέοι πτυχιούχοι των πολυτεχνικών σχολών που βιώνουν το φάσμα της ανεργίας. Εκτός από τον εφιάλτη της ανεργίας και την ασφυξία της ετεροαπασχόλησης-υποαπασχόλησης και της ελαστικής εργασιακής σχέσης, υπάρχει και η ζοφερή πραγματικότητα των χαμηλών αμοιβών για όσους καταφέρουν να βρουν δουλειά με συλλογική σύμβαση.

Παράλληλα, χιλιάδες εργαζόμενοι αμείβονταν το 2012 με το γνωστό «μπλοκάκι», που σημαίνει ότι δεν απολαμβάνουν τα θεσμοθετημένα, στοιχειώδη εργασιακά δικαιώματα, όπως είναι το ωράριο, οι άδειες, τα επιδόματα, τα δώρα, η αποζημίωση σε περιπτώσεις απολύσεων. Πρόκειται για τη «γενιά του Δελτίου Παροχής Υπηρεσιών».

Η επιστροφή στις Νομικές Σχολές ακολουθεί μια παράδοση που τις θέλει να σηκώνουν κεφάλι όταν δεν υπάρχει στο πεδίο τους άλλο Τμήμα που να υπόσχεται άμεση επαγγελματική αποκατάσταση. Κι αυτό, παρόλο που στις ουρές της ανεργίας και της υποαπασχόλησης πτυχιούχων συνωστίζονται χιλιάδες απόφοιτοι της Νομικής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (ΔΣΑ), από τους περίπου 21.000 μάχιμους, μία παράσταση στα δικαστήρια πραγματοποίησαν τον προηγούμενο χρόνο 10.350 δικηγόροι. Από είκοσι έως τριάντα παραστάσεις πραγματοποίησαν 6.000 δικηγόροι, ενώ περίπου 11.000 δικηγόροι δεν έχουν καμία παράσταση. Ενδεικτικό είναι ότι στις τελευταίες εξετάσεις για 34 θέσεις δικηγόρων στο ΙΚΑ συμμετείχαν περίπου 1.300 υποψήφιοι, από τους οποίους περισσότεροι από 100 διέθεταν μεταπτυχιακό ή άλλο πανεπιστημιακό τίτλο.

Γιατροί υπό μετανάστευση

Η ιστορία με τις ατέλειωτες αναμονές για έναρξη ιατρικής ειδικότητας αγγίζει τα όρια του γραφικού και βέβαια του παραλόγου. Η υπάρχουσα κατάσταση έχει οδηγήσει σε ένα απίστευτο μεταναστευτικό ρεύμα επιστημονικού δυναμικού προς το εξωτερικό. Την ίδια ώρα εκατοντάδες γιατροί εργάζονται με Δελτίο Παροχής Υπηρεσιών και 600 ευρώ τον μήνα σε ιδιωτικές εταιρείες παροχής ιατρικών υπηρεσιών, ιατρικές και ψυχιατρικές ιδιωτικές κλινικές, ακόμα και σε κέντρα αισθητικής. Το 2012 βρίσκονταν στον κατάλογο ανεργίας του ΟΑΕΔ πάνω από 12.000 γιατροί, φαρμακοποιοί, οδοντίατροι και πτυχιούχοι των ΤΕΙ Επιστημών Υγείας.

Περίπου 45.000 νέοι σπουδάζουν σήμερα Φιλολογία, Φιλοσοφία, Παιδαγωγικά, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία και Ιστορία. Αλλοι περίπου 30.000 σπουδάζουν Θεολογία, Φυσική Αγωγή και Νηπιαγωγοί. Κι όμως. Ερευνες των γραφείων διασύνδεσης των πανεπιστημίων αποκαλύπτουν ότι μόνο ο ένας στους έξι από τους νέους πτυχιούχους των Τμημάτων Φιλολογίας και Ιστορίας απασχολείται σε σχετική με το αντικείμενο του πτυχίου του εργασία, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των αποφοίτων αυτού του κλάδου είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι μέχρι και τρία χρόνια! Σύμφωνα με τις ίδιες έρευνες, τρεις στους πέντε νέους πτυχιούχους κοινωνιολόγους είναι άνεργος, ενώ από όσους εργάζονται το 70% δήλωσε ότι το επάγγελμά τους έχει από καμία έως ελάχιστη σχέση με τις σπουδές τους.

Σε πρόσφατη έρευνα σε αδιόριστους εκπαιδευτικούς (καθηγητές) σχετικά με την αξιοποίηση του πτυχίου τους και τη σχέση της εργασίας που κάνουν με την εκπαίδευση που πήραν, τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Οι δύο στους τέσσερις ήταν άνεργοι πάνω από 18 μήνες, το ίδιο περίπου ποσοστό απασχολούνταν σε εργασίες εντελώς άσχετες με την επιστήμη τους (υπάλληλοι και ταμίες σούπερ μάρκετ, αποθηκάριοι, υπάλληλοι καταστημάτων ένδυσης και υπόδησης, οδηγοί ταξί, γκαρσόνια και λοιπά τουριστικής φύσεως επαγγέλματα κ.λπ.) και μόνο ο ένας στους έξι υποαπασχολούνταν (part time) σε δουλειές «σχετικές» (φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα).

Το 30% των νέων αποφοίτων των Φυσικών και Mαθηματικών Τμημάτων μένουν άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι για περισσότερα από δύο χρόνια, ενώ ένα τμήμα της τάξης του 15% συνεχίζει μεταπτυχιακές σπουδές πιθανόν για να αποφύγει τον εφιάλτη της ανεργίας. Περίπου 5-6.000 εκτιμούνται οι άνεργοι πτυχιούχοι Θεολογίας, ενώ άλλοι τόσοι υποαπασχολούνται ή ετεροαπασχολούνται. Πάνω από 12.000 υπολογίζονται οι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι και ετεροαπασχολούμενοι πτυχιούχοι γυμναστές.

Η κατάσταση το 2012 επιδεινώθηκε, ενώ όλα δείχνουν ότι τα επόμενα χρόνια η σχολική εκπαίδευση κλείνει ακόμη περισσότερο την είσοδό της σε νέες προσλήψεις.

Οι πολύ καλές επαγγελματικές προοπτικές του επαγγέλματος του δασκάλου (παρά τις χαμηλές αποδοχές που είναι περίπου το 50% του μέσου όρου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης) είχαν πριμοδοτήσει, τα τελευταία χρόνια, τόσο τη στροφή χιλιάδων υποψηφίων προς τα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης όσο και τις βάσεις εισαγωγής τους. Το 2010, για πρώτη φορά μετά από επτά χρόνια, τα τμήματα δασκάλων χαμήλωσαν τη βάση εισαγωγής τους.

Καθόλου τυχαίο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2010 ανακοινώθηκε η μείωση των προσλήψεων σε ποσοστό 50%. Σήμερα το γεγονός ότι οι διορισμοί δεν ξεπερνούν το 1/10 των συνταξιοδοτήσεων από τη μια έχει «κατασκευάσει» μια ορατή ουρά ανέργων, από την άλλη δυναμιτίζει τις επιλογές των υποψηφίων στα τμήματα δημοτικής εκπαίδευσης αλλά και στα τμήματα νηπιαγωγών.