Αφροδίτη ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ – Ανδρέας ΚΑΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Εκπαιδευτικός Βιολόγος Phd – Εκπαιδευτικός Χημικός Msc
 
Το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει μια ολόκληρη φιλολογία στο χώρο της Εκπαίδευσης για την κατάργηση των διακριτών μαθημάτων (Φυσική, Χημεία, Βιολογία) και την αντικατάστασή τους από ένα ενιαίο μάθημα Φυσικών Επιστημών στο Γυμνάσιο. Το πόρισμα της Επιτροπής Λιάκου, οι διαρροές από το υπουργείο Παιδείας και οι αόριστες τοποθετήσεις του υπουργού δείχνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ενδεικτική της στρατηγικής ταύτισης πάνω σε αυτό το ζήτημα είναι και η τοποθέτηση της ΝΔ σε σχέση με τις αλλαγές στο Γυμνάσιο όπου υπερθεματίζει για την ενοποίηση των Φυσικών Επιστημών, «γεγονός που θα ήταν απολύτως συμβατό με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών»1, όπως υποστηρίζει.
ΓιατοθέμαυπάρχειαντιπαράθεσημεταξύτωνΕπιστημονικώνΕνώσεων.Γιαπαράδειγμα, η ΕνωσηΕλλήνωνΧημικών2πειδήοιθέσειςτωνχημικώνμειώνονταισυνεχώςτατελευταίαχρόνια στοΓυμνάσιο,υπερθεματίζειγιατηνενοποίηση,ενώοιβιολόγοι(ομάδααναπληρωτώνβιολόγων)3 πουμετουπάρχονωρολόγιοπρόγραμμαέχουνπερισσότερεςώρες,εκφράζουντηναντίθεσήτους. ΣτηνίδιαλογικήκινείταικαιηΕνωσηΕλλήνωνΦυσικών,ηοποίαεντοπίζειτοπρόβλημαστη μείωσητωνωρώνδιδασκαλίαςτηςΦυσικής,ενώταυτόχροναθεωρείότιοικαθηγητέςΦυσικής μπορούνναδιδάξουνταυπόλοιπαμαθήματαΦυσικώνΕπιστημών(Χημεία,Βιολογία),ενώ,όπως υποστηρίζει,...«δεν ισχύει το αντίστροφο»4.
ΑνξεφύγουμεόμωςαπότηλογικήτωνΕπιστημονικώνΕνώσεων,κριτήριοτηςοποίαςκατάβάση είναιποιαειδικότητακερδίζειήχάνειπερισσότερεςώρες,αλλάκαιαπότηδημοσιονομικήλέω
«κόφτη»,λογικήτουυπουργείουγιατηνεξοικονόμησηδιδακτικούπροσωπικούμέσωτης ενοποίησης,τοθέμαείναιβαθιάιδεολογικό.Εχεινα κάνειμετηνικανότητατουνέουανθρώπουνα προσεγγίζειταφυσικάφαινόμενα,νααντιμετωπίζειτηναντικειμενικήπραγματικότητα,να αναπτύσσει τηνκριτικήτου ικανότητα.
Ποιοςείναιολόγος,λοιπόν,πουμετάαπόδεκαετίες,πουταμαθήματατωνΦυσικώνΕπιστημών είναιδιακριτάστηΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευση,μεόχηματηδιαθεματικότητακαιτη διεπιστημονικότητατο υπουργείο επιδιώκει να γυρίσουμε στην εποχήτης«Φυσιογνωσίας»;

Αςκάνουμε μια ιστορική αναδρομή

ΗδιάκρισητωνΕπιστημώνήτανκατάκτησητουανθρώπουτο19οαιώνα,πουπροήλθεαπότην οργανωμένηκοινωνικάπροσπάθειάτου ναβαθύνειστηνουσίατωνφυσικώνφαινομένων,να εξηγήσειμεμεγαλύτερηπληρότητατοτιπραγματικάσυμβαίνειστονκόσμο,νααξιοποιήσειαυτήν τηγνώσηστηνπαραγωγικήδιαδικασία.Ετσι, απότηΦυσιογνωσίαγεννήθηκανηΦυσικήως απότοκοτηςΒιομηχανικήςΕπανάστασηςπουέφερεηχρήσητουατμούστηνπαραγωγή,ηΧημεία, ωςηκατεξοχήνεπιστήμητηςΒιομηχανίας,καιηΒιολογίαανάγκηαυτήπροκύπτειαπότο γεγονόςότιηύληκαιη κίνησήτηςεμφανίζεταιμεδιαφορετικόβαθμόπολυπλοκότηταςκαιεπίπεδο οργάνωσης. Οι νόμοι που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα εξαρτώνται από την

 

πολυπλοκότητααυτή.ΓιαυτόοΕνγκελς5στηνπροσπάθειάτουνακάνειαυτήτηδιάκρισηχωρίζει ταφαινόμεναστις εξής κατηγορίες:
Ημηχανικήμορφήτηςκίνησης,ημετατόπισηστοχώροτωνσωμάτωντου ενόςσεσχέσημε το άλλο.
Μορφές κίνησης6 που μελετάει η Φυσική, όπως τα θερμικά και ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα, ταφαινόμενατου φωτός, ενδοατομικές και ενδοπυρηνικές διαδικασίες.
Η χημικήμορφήτης κίνησης, η κίνηση δηλαδήτων ατόμων.
Η βιολογικήμορφήτης κίνησης, όπωςείναι η εξέλιξητων ειδών.
Η κοινωνικήμορφήτηςκίνησης (ηιστορίατης ανθρώπινης κοινωνίας).
ΔενμπορούνοινόμοιτηςΚλασικήςΜηχανικής,πουπεριγράφουντηναλλαγήθέσηςενός σώματος,ναεξηγήσουντηλειτουργίατουανθρώπινουοργανισμούή,πολύπερισσότερο,τα κοινωνικάφαινόμενα.Οινόμοικίνησηςτωνανώτερωνμορφώνοργάνωσηςτηςύληςεμπεριέχουν στοιχείατωνκατώτερων,δενμπορούνόμωςνααναχθούνσεαυτούς.Μιατέτοιααντίληψη,που ονομάζουμεαναγωγισμό,οδήγησεδιαχρονικάσελαθεμένασυμπεράσματα,εγκλώβισετιςφυσικές επιστήμες.Είναιχαρακτηριστικότοπαράδειγματωννεοδαρβινιστών,πουμεόρουςΒιολογίας προσπαθούσαν ναεξηγήσουν την ανάπτυξητων κοινωνιών.
Ηγενικευμένηενσωμάτωσητωνεπιστημονικώνανακαλύψεωνστηνπαραγωγήυποχρέωσετην αστικήτάξηναεντάξειστηΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευσηωςδιακριτάαντικείμενατιςΦυσικές Επιστήμες(ΦΕ),στηναρχήγιαλιγότερουςκαιστηνπορείαγιαπολύπερισσότερουςμαθητέςλόγω και της γενικής τάσης μαζικοποίησης της εκπαίδευσης στονκαπιταλισμό.
Εκτωνπραγμάτων,στηνΠρωτοβάθμιαΕκπαίδευση,λόγωτηςνοητικήςανάπτυξηςτωνμαθητών μεβάσητηνηλικίατους,ηδιδασκαλίαπεριορίζεταιστηναπλήπεριγραφήτωνφυσικών φαινομένων,στηνεπιφάνειάτους.Γιαυτόνακριβώςτολόγοοιφυσικέςεπιστήμεςδιδάσκονται απόένα ενιαίομάθημα, γνωστόως«Μελέτη περιβάλλοντος»στιςμικρότερεςτάξειςτουΔημοτικού και«ΕρευνώτοΦυσικόΚόσμο»στιςμεγαλύτερες.Ητανμεγάληκατάκτησηστηνεκπαιδευτική διαδικασίαοιμαθητέςαπόμιαηλικία12-13ετών,μετηνεισαγωγήτουςστοΓυμνάσιο,να προσεγγίζουνσεμεγαλύτεροβάθοςταφυσικάφαινόμεναμέσααπόταδιακριτάεπιστημονικά αντικείμενα.Γιατί,ηδιδασκαλίατηςΦυσικής,τηςΧημείας,τηςΒιολογίαςμπορείναδώσειτη δυνατότητα, απότην επιφάνειανα«σκάψει»πιοβαθιά ο μαθητής στην ουσία των φαινομένων.

Η διεθνής εμπειρία

ΗσχεδιαζόμενηκατάργησητωνδιακριτώνμαθημάτωντωνΦΕδενείναιμόνοελληνικόφαινόμενο. ΣεπολλέςχώρεςτηςΕυρωπαϊκήςΕνωσης(Αγγλία,Γαλλία,Γερμανία…)εδώκαιχρόνια διδάσκεταιενοποιημένομάθημαΦΕαποκαλούμενο«Science»μετραγικέςσυνέπειεςστογνωστικό επίπεδο των μαθητών, στην ικανότητάτους ναπροσεγγίζουν τηναντικειμενικήπραγματικότητα.
ΣτηνΑγγλίασυγκεκριμένα,οιφυσικέςεπιστήμεςείναιενοποιημένεςγια όλεςτιςαντίστοιχεςτάξεις τουΓυμνασίου(3έτηKS3)αλλάκαιγιατιςδύοπρώτεςαντίστοιχεςτάξειςτωντύπωνΛυκείου (KS4,GCSE).Μάλιστα,οιοδηγίεςαπότοαντίστοιχουπουργείοΠαιδείας(NationalCurriculumin EnglandScienceKS3)7αναφέρουνπωςσκοπόςτηςενοποίησηςείναιναμπορούνναβρουνοι μαθητέςτησύνδεσημεταξύτωνδιαφορετικώνεπιστημώνκαινακατανοήσουντις«μεγάλεςιδέες» πουδιέπουντιςθετικέςεπιστήμεςκαιτηνεπιστημονικήλογικήκάθεενότητααντιμετωπίζεται

 

πειραματικάκαιεπιφανειακά,μετηλογικήτουκονστρουκτιβισμού8χεδόνσεκάθεμάθημα γίνεταικαιέναμικρόπείραμα,καιμέσααπότααποτελέσματατουπειράματος,πουομαθητής καλείταιναερμηνεύσει,βγάζειταδικάτουεπιστημονικάσυμπεράσματαχωρίςναέχειτις απαραίτητες επιστημονικές γνώσεις αφούμέσασε10 λεπτάοκαθηγητής καλείταινα αναπτύξει την επιστημονικήθεωρίαπάνωστηνοποίαβασίζεταιτοπείραμα.Μεβάσηαυτό,κανέναςμαθητήςδεν μπορείνακατανοήσειτιςεπιστημονικέςέννοιεςμέσασεμίαώραμαθήματος,αφούδενυπάρχει καμίαπροετοιμασίααπόπριν,οχρόνοςείναιλιγοστόςκαιομαθητήςδενέχεικανβιβλίογιανα διαβάσειμετάκαθηγητήςδενεμμένειστηνεπιστημονικήγνώσηαλλάστιςδεξιότητεςηλαδή ανέγινανσωστέςμετρήσεις,ανεπαληθεύτηκετοαποτέλεσμα,ανήτανσωστήηπαρουσίασητων αποτελεσμάτων,καιόχιανοιμαθητέςμπόρεσαναπαραίτητανασυσχετίσουντηνεπιστημονική γνώσημετοπείραμα.Εξάλλου,μεβάσητη θεωρίατουκονστρουκτιβισμού,ηεπιστημονική αλήθειαέχειμόνοσχετικόχαρακτήρα,δενέχεισημασίανατηνπροσεγγίσουνοιμαθητές.Οκάθε μαθητήςκαλείταιναφτιάξειβιώσιμεςεξηγήσεις/μοντέλαμεβάσητηδικήτουεμπειρία.Πολύ σημαντικόστηνΑγγλίαθεωρείταιτοστοίχηματουκαθηγητήνακρατάτοενδιαφέροντουμαθητή αμείωτο,τοοποίοέχειγίνεικαισλόγκαντουOFSTED9(«maintainingcuriosityinscience»)10, βάζονταςσεδεύτερημοίρατοτιπραγματικάγνωρίζειομαθητήςστοτέλοςτηςδιδακτικήςώρας. Αλλωστε,στηνίδιαδημοσίευσηαναφέρεταιρητάότιοιεργοδότεςεπιδιώκουνακόμαμεγαλύτερο τμήματων απόφοιτων των σχολείων νααποκτήσειπρακτικές δεξιότητες.
Γιατί,όμωςχουμεαυτήντηνεξέλιξηότανυπάρχουνόλεςοιδυνατότητεςναενισχυθείη αντικειμενικήγνώσητηςφυσικής πραγματικότητας σε όλες της τις μορφέςκίνησης;
Η απάντηση βρίσκεται στις ικανότητες-δεξιότητες που πρέπει ναέχει ο σύγχρονος εργαζόμενος με βάσητιςανάγκεςτου κεφαλαίου.ΣτιςσημερινέςσυνθήκεςηΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευσηδεν αφοράμιαμειοψηφία,μεειδικόρόλοστηνπαραγωγή-αυτότοκομμάτιπροέρχεταιπλέοναπότα πανεπιστήμια –αλλάτηνπλειοψηφίατωναυριανώνεργαζομένων.Σεαυτήντηνκατεύθυνση, λοιπόν,ηαστικήτάξηκρίνειότιδενχρειάζεταιτοβάθοςτωνγνώσεωνπουδίνουνοιΦΕστο σύνολότουςστονέοεργαζόμενο,αλλάπληροφορίεςκαιδεξιότητεςπουθατονκάνουνλειτουργικό στηνένταξήτουστηνπαραγωγικήδιαδικασία,στοέδαφοςφυσικάτουστόχουγιατην αναπαραγωγήτωνκερδώντωνκαπιταλιστικώνεπιχειρήσεων.Γιαυτόμπορείομαθητήςναακούει σκόρπιεςπληροφορίεςαπότοΔημοτικόακόμαγιαταυποατομικάσωματίδια(quarksστηνΕ’ Δημοτικού,γεγονόςαπίστευτοπριναπόμερικάχρόνια),αλλάδενείναιανάγκηναδιδάσκεται ξεχωριστάΦυσικήκαιΧημείαστα15τουχρόνιααφούηεπιστημονικήμέθοδος,ηκριτική ικανότητα,ηδιαδικασίατηςεπιστημονικήςαφαίρεσηςδενχρειάζονταιγιατορόλοπουκαλείταινα παίξειστηνπαραγωγικήδιαδικασίακαιστηνκοινωνίασυνολικά.Εναενιαίομάθημα,λοιπόν,που θαπεριγράφειαπλάταφαινόμενα,θακινείταιστηνεπιφάνειάτουςτηλογικήτουΔημοτικού αρκεί, σύμφωναμε τους αστούς, γι’αυτό το μοντέλο εργαζόμενου.

Η θέση μας για τη διδασκαλία τωνΦυσικών Επιστημών

ΗδιδασκαλίατωνΦΕπαίζεικαθοριστικόρόλοστοβασικόστόχοπουθαέπρεπεναέχειτο σχολείο,τηςγνώσηςδηλαδήτωνβασικώννόμωνκίνησηςτηςφύσηςκαιτηςκοινωνίας,της ισόρροπηςκαιολόπλευρηςανάπτυξηςτηςπροσωπικότηταςτωνμαθητών.Συμβάλλειστην απελευθέρωσήτουςαπόθρησκευτικέςπροκαταλήψειςκαιδοξασίες,χτυπάτοάγνωστοπου διαχρονικάπροκαλεί φόβο και δημιουργεί δεσμάστησυνείδησή τους.

 

Καιγιαναξεκαθαρίσουμεταπράγματαθέσημαςγιατηναναγκαιότητατηςδιακριτής διδασκαλίαςτωνμαθημάτωντωνΦυσικώνΕπιστημώνδενκλείνειταμάτιαστιςαντικειμενικές εξελίξειςανάπτυξηςτωνεπιστημώνγενικά.Πράγματι,σεερευνητικόεπίπεδουπάρχειακόμαπιο έντοναητάσησυνεργασίαςτωνεπιμέρουςεπιστημών,ενώπαράλληλαπροχωράκαιηκατάτμησή τους, ηεμφάνιση νέων πιο περιορισμένων γνωστικών πεδίων.

Γι’αυτόντολόγοστοσχολείοπρώτααπ’όλααπαιτείταιναέχειδημιουργηθείηγενική φιλοσοφική-μεθοδολογική βάσηκατανόησηςτων επιμέρους επιστημών.

Στηνπρόταση του ΚΚΕγιατο ΕνιαίοΔωδεκάχρονο Σχολείο διαβάζουμε χαρακτηριστικά:

«Τοενοποιητικόστοιχείοστοαναλυτικόπρόγραμμαείναιηδιαλεκτικήυλιστικήαντίληψη γιατηφύσηκαιτηνκοινωνία.Ηενότητατουκόσμουμεβάσητηνυλικότητάτουαλλάκαιη γνώσητωνιδιαίτερωννομοτελειώνκάθεμορφήςκίνησης(μηχανική,φυσική,χημική, βιολογική,κοινωνική),όπουκαθεμιάτουςπεριλαμβάνειέναλίγο-πολύπλατύκύκλο φαινομένων, συγγενικών από ορισμένη άποψη».

Σεαυτήντηβάση,απότημια,αυξάνεταιησυμβολήτουκάθεμαθήματοςστηνποιότητατουόλου προγράμματοςκαιδημιουργείταιηανάγκηγιασυνεργασίατωνεκπαιδευτικώνόλωντων ειδικοτήτων.Απότηνάλλη,βελτιώνεταικαιτοκάθεμάθημαξεχωριστάξασφαλίζεταιησύνδεση τηςΦιλοσοφίαςμετιςΦυσικέςΕπιστήμες,διευκολύνονταςκαιτηνκατανόησητουκόσμουως οργανικούόλου11.
ΕίναιπολύτιμηημελέτητηςπείραςαπότηδιδασκαλίατωνΦΕστιςχώρεςτηςσοσιαλιστικής οικοδόμησης.ΤόσοστηΣοβιετικήΕνωσηόσοκαιστηΓερμανικήΛαοκρατικήΔημοκρατία,από τηνηλικίατων11ετώνδιδάσκοντανξεχωριστάταμαθήματατηςΒιολογίαςκαιτηςΦυσικήςκαι απότηνηλικίατων12ετώντομάθηματηςΧημείας.Τοκάθεμάθημαδιδασκότανσεειδικόχώρο- εργαστήριο,απόλυτασυνδεδεμένοτόσομετοπείραμα,όσοσυνολικάμετηνοργανωμένη δραστηριότητατουανθρώπου,μετηνπαραγωγή.Γιαπαράδειγμα,ότανοιμαθητέςδιδάσκονταν Θερμοδυναμική,πέρααπότηνπρακτικήάσκησηστοεργαστήριοεπισκέπτοντανκαιχώρουςώστε ναμελετήσουντιςθερμικέςμηχανέςστηνπαραγωγή.ΜεαυτόντοντρόποοιΦΕδεν παρουσιάζοντανσανένα«εξωτικόαντικείμενο»μεδύσκολεςέννοιες,αλλάωςαντικείμενα άρρηκτασυνδεδεμέναμε την κοινωνικήπρακτική.
Πρώτακαικύριαοιεκπαιδευτικοί,οιγονείς,οιμαθητέςέχουμεευθύνηναανακόψουμετη σκοταδιστικήοπισθοδρόμησηστηνεποχήτηςΦυσιογνωσίας,πουοικυβερνήσειςθέλουννατην παρουσιάσουνωςπρόοδο.Νααποκαλύψουμετοχαρακτήρατωνσυνολικώναλλαγώνστο περιεχόμενοτηςΕκπαίδευσης,ναδιεκδικήσουμετοσχολείοτωνσύγχρονωνλαϊκώνμορφωτικών αναγκών.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1.Βλ. Η ΝέαΔημοκρατία για τιςαλλαγές στο Γυμνάσιο, 11/9/2016, πηγή: essos.gr.

 

2.Συνέλευση των αντιπροσώπωντης Ενωσης ΕλλήνωνΧημικών, Ιούνης 2016.
3.https://
4.Διαμαρτυρία της ΕΕΦ, Η Φυσική στο προσκήνιο και οι Φυσικοί στοπαρασκήνιο!, πηγή:
5.Φρ. Ενγκελς:ΑντιΝτίρινγκ, «Σύγχρονη Εποχή»,Αθήνα, 2001
6.Στο διαλεκτικό υλισμό η κίνηση δενείναι απλά η μετατόπιση ενός σώματος, εκφράζει τη διαρκή αλλαγή της ύλης, είναι καθολική ιδιότητά της, δενμπορεί ναυπάρξει ύλη χωρίς την κίνηση.
7
https://
8.«Ριζοσπάστης» 13/4/2016, σελ. 12, «Κονστρουκτιβισμός: Καινούργιο προσωπείο σεμια τόσο παλιά ιδέαπου μυρίζει λιβάνι»
9.OFSTED είναι ο οργανισμός επιθεώρησηςκαιελέγχου της Εκπαίδευσηςκαι της Πρόνοιας στηνΑγγλία.
10.https://

 

11.Βλ. ΕνιαίοΔωδεκάχρονο Σχολείο Σύγχρονης Γενικής Παιδείας. Μέρος Γ,«Ειδικότερα για το γνωστικό διαπαιδαγωγητικό περιεχόμενο του σχολείου».