Με αφορμή την έκθεση αποτίμησης της μαθητείας , η οποία ανακοινώθηκε από το ΙΕΠ, είναι αναγκαίο να γίνει μια ευρύτερη αποτίμηση του θεσμού της στη χώρα μας. Ο θεσμός της μαθητείας όσο και να είναι παραμελημένος, εν τούτοις είναι αναγκαίο να επεκταθεί και να εκσυγχρονιστεί, όχι μόνο διότι υπάρχει άμεση ανάγκη στη χώρα μας για λόγους αναπτυξιακούς, κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς, αλλά διότι επεκτείνεται σε ολόκληρη την Ε.Ε. και μας επιβάλλεται ως προαπαιτούμενο αξιολόγησης μέσω μνημονίων.

Κωνσταντίνος Αδριανουπολίτης

Εκπαιδευτικός – Ερευνητής

Αντιπρόεδρος Ε.Ε.Τ.Ε.Κ.

Είναι αλήθεια ότι καταβάλλεται έντονη προσπάθεια από το ΥΠΠΕΘ για την επέκταση και εδραίωση του θεσμού της μαθητείας. Οι αλλεπάλληλες επισκέψεις και επαφές του αρμόδιου υφυπουργού παιδείας κ Δ. Μπαξεβανάκη, οι νομοθετικές ρυθμίσεις, η έκδοση Υ.Α. και εγκυκλίων, η εφαρμογή σε περισσότερες ειδικότητες της μαθητείας, είναι απόδειξη ότι υπάρχει μια πρωτόγνωρη κινητικότητα για τη μαθητεία.

Μέχρι σήμερα έχουν ενταχθεί 16 ειδικότητες στο πρόγραμμα μαθητείας του ΕΠΑ.Λ. επί συνόλου 35 οι οποίες λειτουργούν στα ΕΠΑ.Λ.

Με το θεσμό της μαθητείας είναι στατιστικά αποδεδειγμένο ότι, οι μαθητευόμενοι με την εκπαίδευση στην εργασία, αποκτούν    ή συμπληρώνουν γνώσεις – δεξιότητες οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αποκτηθούν στα σχολείο και επιπλέον τους δίνεται η δυνατότητα πρόσληψης στο χώρο που μαθήτευσαν ή σε άλλο συναφή επαγγελματικό χώρο.

Το Μεταλυκειακό ‘Έτος – Τάξη Μαθητείας του ΕΠΑ.Λ. αυξάνει τον αριθμό των μαθητευομένων και για το λόγο ότι  οι μαθητευόμενοι αμείβονται με το 75% του κατώτερου μισθού, έχουν ασφαλιστική κάλυψη, λαμβάνουν βεβαίωση προϋπηρεσίας και το πτυχίο τους κατατάσσεται στο επίπεδο 5 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (ΕΠΠ).

 

Ο θεσμός της μαθητείας, ο οποίος είναι αναγκαίο να εκσυγχρονιστεί και να επεκταθεί, συναντά πλήθος προβλημάτων όπως:

 

  1. Είναι φορέας αρνητικού παρελθόντος.

 

Κατά το παρελθόν έγινε εκμετάλλευση ανηλίκων εργαζομένων οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν ως φτηνό εργατικό δυναμικό.

Η μαθητεία έκανε την εμφάνισή της στην Ευρώπη κατά την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και σε όλους τους τομείς της  παραγωγικής διαδικασίας.

Με την πρόοδο της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας η ανάγκη σε εργατικά χέρια επέβαλε την παιδική εργασία με τη μορφή της μαθητείας η οποία είχε και «παιδαγωγικό» χαρακτήρα. Η διάρκεια της μαθητείας ήταν μακρόχρονη και  συχνά ξεκινούσε από την ηλικία των 7 ετών. Στην ηλικία αυτή το παιδί μπορεί να αντιλαμβάνεται και να υπακούει σε ενηλίκους εργάτες – τεχνίτες οι οποίοι του μάθαιναν το επάγγελμα το οποίο θα ασκούσε αργότερα.  Οι συνθήκες εργασίας ήταν βέβαια άθλιες, ανθυγιεινό περιβάλλον,   εργασιακό ωράριο συνήθως πάνω από 12 ώρες, ασιτία, βίαιη τιμωρία  κ.λ.π.

 

Στην Ελλάδα κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας οι συνθήκες ήταν ακόμη χειρότερες και μέχρι σήμερα η μαθητεία διατηρεί κάποια  θλιβερά κατάλοιπα.

Την εποχή του τουρκικού ζυγού, η όποια επαγγελματική εκπαίδευση είχε τη μορφή της μαθητείας. Με τη μαθητεία οι νέοι «διδάσκονταν» μέσω των συντεχνιών (ισναφιών) και των συντροφιών. Τις συντροφίες αποτελούσαν πλανόδιοι τεχνίτες και μικρέμποροι (γυρολόγοι).

Ο θεσμός της μαθητείας τυποποιήθηκε με ένα σουλτανικό φιρμάνι το 1773 από τον σουλτάνο Μουσταφά τον Γ΄.

Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο φιρμάνι, το μικρό μαστορόπουλο έπρεπε να υπακούει τυφλά στις εντολές του αφεντικού του και να προσφέρει όχι μόνο επαγγελματικές και οικιακές υπηρεσίες, αλλά και αγροτικές σε περίπτωση που ο εργοδότης του είχε παράλληλα και κάποιο αγρόκτημα. Κάθε ανυπακοή, κάθε αυθάδεια και κάθε αυθαίρετη πράξη, εκτός από την άμεση τιμωρία μπορούσε να στοιχίσει ακριβά στην επαγγελματική σταδιοδρομία του μαθητευόμενου. Η πιο συνηθισμένη τιμωρία ήταν οι ραβδισμοί στις πατούσες.

Στη συντεχνία μάλιστα των παντοπωλών της Μοσχόπολης ο ραβδισμός αυτός γινόταν δημόσια στο χώρο της αγοράς, σύμφωνα με το 8ο  άρθρο του καταστατικού τους: «αν ευρεθή τινάς οπού να υβρίση τον μεγαλύτερόν του ή να ατιμάση τους τιμημένους ανθρώπους οπού περνούν διά της αγοράς, να δαρθή εις τον φάλα[γ]καν μέσα εις το παζάρι και έτζη να σωφρονισθή». (Ν.Βέης εκ του καταστίχου της συντεχνίας των παντοπωλών σελ.527)

Να σημειωθεί ότι ο μάστορας μπορούσε να χτυπά το τσιράκι του όσο ήθελε, αρκεί να μην του αφήσει σημάδια, γιατί κάτι τέτοιο απαγορευόταν αυστηρά από το φιρμάνι του Μουσταφά του Γ΄ !!!

Συνθήκες εργασίας, διατροφής και διαβίωσης ήταν τραγικά δύσκολες, απογοητευτικές και συνιστούσαν το πρώτο αρνητικό πλέγμα στην ομαλή ανέλιξη των μελλοντικών αυτών μαστόρων. Την κατάσταση έκανε πιο απελπιστική το γεγονός ότι τα παιδιά, που στέλνονταν στους συντεχνίτες για την εκμάθηση της τέχνης ή του επαγγέλματος, βρίσκονταν ακόμη στο πρώτο στάδιο της σωματικής και πνευματικής τους ανάπτυξης και επομένως ήταν ακατάλληλα για εργασία.

Οι περισσότεροι γονείς οδηγούσαν τα παιδιά τους στη συντεχνία για να διευκολύνουν τη δική τους προβληματική οικονομική θέση, χωρίς να εξασφαλίζουν, έστω και τα πιο υποτυπώδη εχέγγυα των απαραίτητων συνθηκών εργασίας και διαβίωσης τους. Για το μόνο που ενδιαφέρονταν οι κηδεμόνες ή οι επίτροποι των ανηλίκων παιδιών ήταν πώς να φύγουν αυτά το γρηγορότερο από κοντά τους και να μάθουν κάποια τέχνη ή επάγγελμα, αδιαφορώντας για τη μεταχείριση που θα έχουν από τους μάστορές τους, αλλά και για την αντίδραση ή αντίσταση που θα έδειχνε η παιδική ηλικία, στερημένη από γονική προστασία, στους κινδύνους και πειρασμούς που ελλόχευαν στην πόλη.

Ηλικία των μαθητευομένων: Για το πρώτο στάδιο ήταν συνήθως από 7 μέχρι 10 ετών

Επαγγελματικές βαθμίδες: Τσιράκι – Κάλφας – Μάστορας

Η ονομασία τσιράκι, η οποία ήταν και η επικρατέστερη, προέρχεται από την τουρκική λέξη cirak, αλλά σε διάφορα μέρη της Ελλάδας χρησιμοποιούσαν και τις λέξεις παραγιός, μαθητούδι, καλφούδι, ψυχογιός, μαστορόπουλο, υπηρέτης, χουζμεκιάρης κ.λ.π.

Διάρκεια της μαθητείας: Για το τσιράκι συνήθως 4 έτη, αλλά μπορούσε να φτάσει και τα 7 έτη. Η μεγαλύτερη διάρκεια της μαθητείας αποδίδεται στην απροθυμία των μαστόρων που δεν επιθυμούσαν την ανέλιξη των παραγιών τους διότι θα έχαναν την απλήρωτη εργασία και θα αποκτούσαν ένα πιθανό ανταγωνιστή. Κατά τη διάρκεια της μαθητείας του πρώτου σταδίου, αρκετές φορές ο μάστορας ζητούσε επιτακτικά από το μαθητευόμενο βαριές δουλειές όπως: το κουβάλημα των ξύλων, το άναμμα της φωτιάς, το μαγείρεμα, τη μεταφορά του νερού, το πλύσιμο πιάτων και ρούχων, το ζύμωμα του ψωμιού, το γυάλισμα των παπουτσιών του μάστορα, την καθαριότητα του σπιτιού και την απασχόληση των μικρών παιδιών των αφεντικών τους!

Στους χώρους δουλειάς η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Οι χαλκωματάδες, όπως και άλλοι βιοτέχνες, υποχρέωναν τα μικρά παιδιά να ανοίγουν το μαγαζί αρκετές ώρες πριν ξημερώσει για να το σκουπίσουν, να καθαρίσουν τα καζάνια και τα σύνεργα της δουλειάς, ώστε όταν θα έλθουν οι μάστορες να αρχίσουν τη σφυρηλάτηση χωρίς χρονοτριβή.

Ωράριο εργασίας: Δεν αναφέρεται επισήμως πουθενά, συνήθως 12 έως 14 ώρες.

Πρόσληψη: Οι μάστορες προσλάμβαναν τους μαθητευόμενους με ευχαρίστηση, γιατί ήταν αναγκαίοι και τις περισσότερες φορές τους έπαιρναν χωρίς αμοιβή ή σαν πολύ φτηνή εργατική δύναμη.

Αποδοχές: Τον πρώτο καιρό δεν υπήρχε αμοιβή. Το τσιράκι παρ΄ ότι εργάζεται ακατάπαυστα  ακόμη και τις αργίες δεν θεωρείται ότι προσφέρει αλλά ότι παίρνει. Αυτό αποτελεί κοινό τόπο τόσο για τους γονείς όσο και για τους μάστορες. Με την πάροδο του χρόνου έπαιρναν κάποιο πενιχρό μισθό (ρόγα). Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι πως το “μεροδούλι” των μαστορόπουλων, ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο, φαίνεται ισοδύναμο η και μικρότερο από την ημερήσια αποζημίωση των ζώων, που χρησιμοποιούνται από τους κτίστες για τη μεταφορά οικοδομικών υλικών. (Ανάτυπον εκ του λευκώματος του Τ.Ε.Ε. 1976, σελ. 368).

Πώς όμως μπορούσε ο μαθητευόμενος να ολοκληρωθεί επαγγελματικά για ν΄ αποκτήσει τον επίζηλο και προνομιούχο τίτλο του μάστορα;

Απαραίτητη προϋπόθεση για την τέλεια εκμάθηση των μυστικών του επαγγέλματος, τόσο στις συντεχνίες όσο και στις συντροφίες ήταν η μακρόχρονη πρακτική εκπαίδευση του παιδιού ή του νέου, που γινόταν από τον μάστορα στα αυστηρά καθορισμένα και παραδοσιακά πλαίσια του θεσμού της μαθητείας.

Θα αναφέρουμε μαρτυρίες επωνύμων από το βιβλίο του Γιώργου Παπαγεωργίου «Η ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΣΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ» (16ος – 20ος αιώνας), έκδοση του ιστορικού  αρχείου ελληνικής νεολαίας – Γ.Γ.Ν.Γ  Αθήνα 1986.

 

Ιωάννης Μακρυγιάννης

 

Στα Απομνημονεύματά του, μας εξιστορεί την παιδική του ηλικία: «Σηκωθήκαμεν όλη η φαμελιά και συγγενείς και πήγαμεν εις Λιβάδια […] Εγώ έγινα ως εφτά χρονών. Με βάλαν να εργάζωμαι σε έναν εκατό παράδες τον χρόνον, τον άλλον χρόνον πέντε γρόσια. Αφού έκανα πολλές δουλειές, ήθελαν να κάνω κι’ άλλες δουλειές ταπεινές του σπιτιού και να περιποιώμαι τα παιδιά. Τότε αυτό ήταν ο θάνατός μου. Δεν ήθελα να κάνω αυτό το έργον και μ’ έδερναν και οι αφεντάδες και οι συγγενείς […] και την ίδια ‘πηρεσία ξακολουθούσα κάμποσον καιρόν. Τότε διά να γλιτώσω από αυτήν την ‘πηρεσίαν, ότι η φιλοτιμία μου δεν μ’ άφηνε ήσυχον ούτε μέρα ούτε νύχτα, άρχισα ξύλο, τρύπημα κεφάλια των παιδιών και της ίδιας μου μητέρας και έφευγα μέσα στις ράχες. και μ’ αυτό βαρέθηκαν και με λευτέρωσαν, ότι αυτήνη η ΄πηρεσία μ΄είχε καταντήσει να χαθώ». (απομνημονεύματα Ι. Μακρυγιάννη σ. 16)

Σε άλλο σημείο (απομνημονεύματα σελ. 19), ο Μακρυγιάννης προσλαμβάνεται ως χουζμεκιάρης από τον Θανάση Λιδορίκι με παραπλήσια καθήκοντα, παρά την έντονη αντίδρασή του. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος που ακολουθεί: «Τότε γυρεύει να μ’ αφήση εις το σπίτι του εμένα· δεν ήθελα να κάτζω. Μου είπε: “θα κάτζης και με το στανιόν”. Αυτό δεν μπορούσα να το αποφύγω, ότ’ είχε την δύναμη. Έκατζα με συμφωνίες, ότι εγώ δούλος δεν κάθομαι. “Κάνω την ‘πηρεσια του σπιτιού σου, όμως θα γνωριστώ και με τους κατοίκους να δανειστώ, να κάμω και εμπόριο, ότ’ είμαι γυμνός, να ντυθώ (Αυτός ήταν φιλάργυρος, δεν μόδινε τίποτας). Πρώτη συμφωνία αυτήνη, του είπα, και δεύτερον τα ψώνια του σπιτιού σου, να βαστάη η γυναίκα σου τα χρήματα και τον λογαριασμό, ξέρει γράμματα. και να μου δίνη να της ψωνίζω, να ζυάζη όταν φέρνω το ψώνιο και ό,τι κάνει να πλερώνη. Το ίδιον και εις τ’ άλλα ψώνια, να μην λέτε ότι σας έκλεψα· ότι τώρα με βλέπετε γυμνόν και αύριον ντυμένον και θα λέτε ότ’ είμαι κλέφτης”. Έκατζα μ’ εκείνες τις συμφωνίες…».

 

Παναγιώτης Σκουζές

 

Παρόμοιες εμπειρίες βιώνει και ο Αθηναίος Παναγιώτης Σκουζές στο πρώτο στάδιο της μαθητείας του, όταν εργάζεται εντεκαετής σε πραγματευτάδικο εργαστήρι, που έχουν συνεταιρικά οι συμπολίτες του Αντρέας Πεφάνης, Ιωάννης Ζωγράφος και Σπύρος Λυμπέριος Παναγιωτάτζης: « “Ήμουν εις χρέος”, λέγει, “να παγαίνω εις τα τρία σπίτια να υπηρετώ των μαΐστρων μου -έτζι τότε έλεγον τους μαστόρους τα παιδιά: μαΐστρο και την γυναίκα του μαΐστρα. Έως το μεσημέρι υπηρετούσα εις τα σπίτια της μαΐστρας μου: νερό από την βρύση, σκούπισμα και άλλας υπηρεσίας και τα λοιπά […] Εις όλα αυτά με μεταχειρίζονταν και με την αράδαν με έστελναν και εμάζευα και εληές από τα ελαιόδενδρα». (Παναγής Σκουζές, απομνημονεύματα σελ. 90).

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα του Παν. Σκουζέ (απομνημονεύματα σελ. 93 – 94), όταν πηγαίνοντας στη Χαλκίδα ο

πατέρας του τον βάζει να μαθητεύσει σ’ ένα παπουτζή: “Οπού ο Διονύσιος Κάσταγλης, παπουτζής, μετά τόσες τυραννίες με εσήκωνεν από τα μεσάνυκτα να ράφτω και μίαν νυκτιάν με σήκωσεν τα μεσάνυκτα και μ’ έδοσεν ένα πετζί να το πάγω να το μουσκέψω έξω του χωριού, όπου ήτον μια σύναξη του νερού πλησίον εις ένα πηγάδι. Εγώ επήρα το πετζί, επήγα το έβαλα εις το νερόν. Ήτον χειμώνας. Ετραβήχτηκα και ήβγα εις μιαν αχυρώνα βογδιών και ετζεί με πήρεν ο ύπνος. Αφ’ επέρασαν τρεις ώρες σχεδόν και δεν έγύρισα, ήλθεν ο μάστορής μου ζητώντας με. Ήβρεν το πετζί, δεν με βρίσκει εμένα. Ήτον ακόμη νύχτα. Υποπτεύθη ότι έπεσα εις το πηγάδι, ως σκοτεινά. Κρεμάζει το φανάρι εις το πηγάδι να ιδεί αν είμαι πεσμένος. Προς την αυγήν έξύπνησα και γυρεύω το πετζί, αλλά το είχεν παρμένο. Πηγαινάμενος εις τον μάστοράν μου, μού έδοσεν ένα ξύλον τόσον!

Σύμφωνα με τον Σκουζέ ο φάλαγγας: “ήτον ένα ξύλον από ένα μέτρον έως 6 ρούπια μακριός, με δύο τρύπες έως ένα ρούπι η μια από την άλλην· ένα σκοινί περασμένο, έχοντας δύο κόμβους εις τες άκρες να μην ξεπερνά. Αυτού έβαζαν τες πόδες και έστριφταν το ξύλον και έσφικον τα πόδια εις τους αστραγάλους από κάτω και ο διδάσκαλος έδερνεν”.

 

Γεώργιος Βιζυηνός

 

Την αδιάκοπη εργασία, χωρίς την παραμικρή χαλάρωση, επισημαίνει και ο Γ. Βιζυηνός, όταν δωδεκαετής μαθητεύει στο “κακοδαιμονέστατον εσνάφι των ραπτών”, καταδικασμένος να κάθεται “σταυροποδητός και εσκυμμένος από πρωίας μέχρι βαθυτάτης νυκτός”. Εύγλωττο είναι το κείμενο που ακολουθεί: “Προ πάντων ήρχισα ν’ απεχθάνωμαι τον μάστορήν μου μικρόσωμον, καχεκτικόν γερόντιον, το οποίον [,,.] δεν έπαυε επιτηρών με ύπερθεν των μεγάλων και στρογγυλών αυτού διόπτρων μη τυχόν εκτείνω ολίγον τον μαργωμένον πόδα ή ορθώσω επί μικρόν την κατάκοπον σπονδυλική μου στήλην.

Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του Γ. Βιζυηνού: «όλοι οι μαθηταί είμεθα αναπολλοτρίωτα κτήματα του μάστορα […] εις το τυραννοκρατικόν αυτού βασίλειον». (Άπαντα Γ. Βιζυηνού σελ. 207)

 

Μιχαήλ Τοσίτσας

 

Η διατροφή των μαθητευομένων ήταν ισχνότατη, το κρέας ανήκε στα σπάνια είδη διατροφής για τα τσιράκια και, όταν κάποτε είχαν την τύχη να το γευθούν, οι προσφερόμενες μερίδες ήταν πάντα ελλιπείς.

Να πώς μας περιγράφει τη διατροφή του ο μετσοβίτης ευεργέτης Μιχαήλ Τοσίτσας, όταν μαθήτευε σ’ ένα γουναρά της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 19ου αιώνα: «Ούτω μεταβάς περί τα τέλη του 1801 εις Θεσσαλονίκην, εμβήκα εις τεχνίτην τινά, ονομαζόμενον Καραστογιάννην, άνθρωπον έχοντα κατάστημα με μαθητάς και τον οποίον είχε σύντροφον ο πατήρ μου. Αν και υπέφερον πολλά ένεκα της απλότητος του άνθρωπου τούτου, διότι ούτος εσυνείθιζε να ζη λιτώτατα, ως εσυνείθιζον να ζώσι τότε όλοι οι εν Θεσσαλονίκη, και ως το μόνον άφθονον εις ημάς ήτον ο άρτος, ενίοτε δε ετρώγαμεν 12 άνθρωποι μίαν οκάν κρέατος, και διά να αποχορτάσωμεν μας έδιδεν απ’ ολίγον τυρόν, όταν δε έλειπε και τούτο, μας έδιδεν έν αυγόν εις δύο ανθρώπους και δι’ εμέ ήτο δύσκολον τούτο, ως συνειθισμένον όντα εις τον πατέρα μου άλλως μολοντούτο δεν ετόλμων να φανερώσω ταύτα». (Βίοι παράλληλοι, σελ. 151).

 

Ανδρέας Συγγρός

 

Η μαθητεία και στα υπόλοιπα επαγγέλματα, εκτός των τεχνικών, ήταν δύσκολη για τους μαθητευόμενους όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Ανδρέας Συγγρός: «Την πραγματικότητα αυτή προσδιορίζει αφοριστικά η μητέρα του Ανδρέα Συγγρού σε μια ύστατη προσπάθειά της να μεταπείσει το γιο της να μην ακολουθήσει το επάγγελμα του εμπόρου: “Περιωρίσθη λοιπόν την επιούσαν, όταν ήμεθα μόνοι να μοι υποδείξη τας δυσκολίας του εμπορικού σταδίου και μάλιστα κατ’ αρχάς διά “παιδί” του οποίου οι γονείς δεν είναι έμποροι και εξ ανάγκης να υπηρετήση παρά ξένοις”. Και αμέσως παρακάτω, επιβεβαιώνοντας τη γνώμη της μητέρας του, ο A. Συγγρός συμπληρώνει: “η εμπορική δε υπηρεσία τότε του αρχαρίου ήτο, ως εκ των υστέρων είδον κυριολεκτικώς σκληρά». (Ανδρέας Συγγρός, Απομνημονεύματα, τ. Α΄, εν Αθήναις 1908, σελ. 80).

 

Οι μακροσκελείς αυτές αναφορές στο σκοτεινό παρελθόν της μαθητείας καταδεικνύουν με τον πιο παραστατικό τρόπο ότι κατά την εποχή της τουρκοκρατίας η μαθητεία λειτούργησε κυρίως ως θεσμός εκμετάλλευσης και καταπίεσης των ανήλικων νέων μαθητευομένων και όχι ως θεσμός παροχής επαγγελματικής εκπαίδευσης και απόκτησης δεξιοτήτων. Δυστυχώς η νοοτροπία αυτή για τη μαθητεία εμπεδώθηκε στην κοινωνική συνείδηση και μερικά κατάλοιπά της υπάρχουν μέχρι σήμερα.

 

  1. Διαχρονική αδιαφορία της πολιτείας για την αναβάθμιση της ΕΕΚ.

 

Ένα άλλο πρόβλημα για την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό του θεσμού της μαθητείας είναι ότι διαχρονικά η πολιτεία δεν κατέβαλε συνεχή προσπάθεια για την αναβάθμιση της ΕΕΚ μέρος της οποίας είναι και η μαθητεία με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί πλήθος προβλημάτων τα οποία απαιτούν μακρόχρονη προσπάθεια για την επίλυσή τους.

 

  1. Η αντίδραση των ανθρώπων του πνεύματος στο χώρο της εκπαίδευσης

 

Άλλος  αρνητικός συντελεστής που υπάρχει στη χώρα μας και συντηρεί το φαύλο κύκλο που αναφέραμε, είναι η φανερή ή όχι αντίδραση των ανθρώπων του πνεύματος, που δραστηριοποιούνται στο χώρο της εκπαίδευσης.

Πλήθος συνθημάτων και δημοσιεύσεων συνδικαλιστικών οργάνων των εκπαιδευτικών αποδεικνύουν την ύπαρξη του φαινομένου αυτού. Συνθήματα όπως «θέλουμε μόρφωση και όχι δεξιότητες», «έξω οι επιχειρήσεις από τα σχολεία», «πανεπιστήμιο για όλα τα παιδιά», «έξω οι χορηγοί από τα σχολεία» κ.λ.π.

Τα συνθήματα αυτά εμφανίζονται ως προοδευτικά ενώ στην ουσία είναι συντηρητικά, διότι δεν λαμβάνουν υπόψη ότι η εκπαίδευση ως κοινωνικός θεσμός οφείλει να παρακολουθεί τις κοινωνικές διεργασίες και να συμβαδίζει με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Η εκπαίδευση πάντοτε έπεται των κοινωνικών αλλαγών.

Στο σημείο αυτό αναφέρουμε ότι η αποστροφή προς τα μεσαία τεχνικά επαγγέλματα παραπέμπει σε αυτό  που ο Pierre Bourdieu ονόμασε «ρατσισμό της διανόησης» ο οποίος εμφανίζεται στο εσωτερικό του στρατοπέδου της πνευματικής εργασίας ενώ τα αποτελέσματα αφορούν, πέρα από το χώρο του πνεύματος, την ίδια τη δομή του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας.

Σε αντιπαράθεση με τις πεποιθήσεις αυτές, να αναφερθεί ότι η στέρηση παροχής βιοποριστικών εφοδίων σε νέους,  οι οποίοι προέρχονται από φτωχές – λαϊκές οικογένειες και έχουν άμεση ανάγκη για εργασία με την ενηλικίωσή τους, μπορεί να χαρακτηριστεί και ως  «εγκληματική πράξη» όταν οι νέοι αυτοί βγαίνουν στον επαγγελματικό στίβο ανειδίκευτοι και συνεπώς εύκολα θύματα της εργοδοσίας.

  1. Η εφαρμοζόμενη μαθητεία στους απόφοιτους ΕΠΑ.Λ. με το Μεταλυκειακό Έτος έχει, μέχρι στιγμής, πενιχρά αποτελέσματα.

 

Η αιτία των πενιχρών αποτελεσμάτων έγκειται στο γεγονός ότι η μαθητεία πραγματοποιείται κυρίως στον δημόσιο τομέα, ενώ ο ιδιωτικός  τομέας παραμένει αδιάφορος. Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ότι οι μαθητευόμενοι δεν βρίσκουν απασχόληση, που είναι και το ζητούμενο,  διότι το δημόσιο δεν κάνει διορισμούς.

Η μεταφορά στο Μεταλυκειακό Έτος του ΕΠΑ.Λ., του συστήματος μαθητείας που χρησιμοποιεί στις ΕΠΑ.Σ. μαθητείας ο ΟΑΕΔ, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί επιτυχής, διότι απευθύνεται σε άλλη ηλικιακή ομάδα με διαφορετικό γνωστικό υπόβαθρο.

 

  1. Δεν υπάρχει διάκριση στην αμοιβή των μαθητευομένων του ΕΠΑ.Λ. και εκείνων των ΕΠΑ.Σ. μαθητείας του ΟΑΕΔ.

 

Οι φοιτούντες στις ΕΠΑ.Σ. όταν λάβουν το πτυχίο ειδικότητας θα καταταγούν στο επίπεδο 4, ενώ οι φοιτούντες στο Μεταλυκειακό Έτος του ΕΠΑ.Λ. έχουν ήδη αυτό το πτυχίο και με την αποφοίτησή τους λαμβάνουν ανώτερο πτυχίο και κατατάσσονται στο επίπεδο 5.

Η διαφορά στην αμοιβή είναι σκόπιμο να υπάρχει, έστω και εάν είναι μικρή διότι διαφορετικά εξισώνεται η αμοιβή ενός κατόχου πτυχίου με εκείνον που πρόκειται να αποκτήσει το ίδιο πτυχίο ή αλλιώς   εξισώνονται οι αμοιβές ειδικευμένου και ανειδίκευτου.

 

  1. Η μαθητεία από τις ΕΠΑ.Σ. του ΟΑΕΔ

 

Ο θεσμός της μαθητείας εφαρμόζεται μέσω του ΟΑΕΔ από το 1952 μέσω των σχολών μαθητείας (ΤΕΣ, ΤΕΕ, ΕΠΑΣ) με οργανωμένο σύστημα και σύμφωνα με ανακοινώσεις του οργανισμού,  σημαντικό ποσοστό μαθητών μετά το τέλος των σπουδών τους να απασχολούνται στις θέσεις πρακτικής άσκησης. Το σύστημα αυτό μολονότι έχει προσφέρει πολλά μέχρι σήμερα, παρουσιάζει κάποιες αδυναμίες:

α) Απευθύνεται σε απόφοιτους Α΄ τάξης Λυκείου δηλ. σε ανήλικους έστω και εάν γίνονται δεκτοί και ενήλικες.

Με όσα αναφέραμε πιο πάνω, σχετικά με την εκμετάλλευση ανηλίκων κατά το παρελθόν, εκτιμούμε ότι εφόσον   κατά την εφαρμογή της μαθητείας μεγάλος χρόνος αφιερώνεται και σε παραγωγικό έργο (κανονική εργασία) η μαθητεία δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται σε ανήλικους. Η ένταξη ανηλίκων στην εργασία – μαθητεία ενέχει κινδύνους εκμετάλλευσης από τους εργοδότες, οι οποίοι ενδιαφέρονται κυρίως για το παραγωγικό έργο και όχι για τη μάθηση του εργαζόμενου. Η καταγγελία της σύμβασης εκ μέρους του μαθητευόμενου δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση.

Ο θεσμός της μαθητείας για να ευδοκιμήσει και να επεκταθεί, είναι σκόπιμο να εφαρμόζεται σε ενήλικες οι οποίοι έχουν και την πλήρη ευθύνη του εαυτού τους.

β) Η ποιότητα της σύγχρονης μαθητείας απαιτεί ολοκληρωμένες γνώσεις γενικής παιδείας, λυκειακής βαθμίδας.  Παλαιότερα οι απαιτήσεις της μαθητείας περιοριζόταν σε δεξιότητες, συχνά χειρονακτικές. Με την ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας οι απαιτήσεις έχουν πολλαπλασιαστεί. Οι γνώσεις, ξένης γλώσσας, μαθηματικών, φυσικών επιστημών, χρήσης Η/Υ κ.λ.π. οι οποίες παρέχονται στα 3 χρόνια φοίτησης του Λυκείου θεωρούνται πλέον απαραίτητες.

 

  1. Η μαθητεία στον τομέα της ναυτιλίας.

 

Υπάρχουν πεδία απασχόλησης στα οποία θα μπορούσαν να μαθητεύσουν πολλοί απόφοιτοι ΕΠΑ.Λ. όπως η ναυτιλία και κατά περίεργο τρόπο, η μαθητεία στον τομέα Ναυτιλιακών Επαγγελμάτων των ΕΠΑ.Λ. δεν εφαρμόζεται.

Θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το μείζον αυτό θέμα με όσες πληροφορίες διαθέτουμε, διότι η μεγαλύτερη στον κόσμο εμπορική ναυτιλία η οποία έχει τεράστιες ανάγκες προσωπικού δεν εφαρμόζει τη μαθητεία.

Η ναυτική εκπαίδευση στην Ελλάδα εφαρμόζεται στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση από τις Ναυτικές Ακαδημίες και σε επίπεδο μέσης εκπαίδευσης από τα ΕΠΑ.Λ. (Τομέας Ναυτιλιακών Επαγγελμάτων).

Η μαθητεία στο πλοίο όταν εφαρμοστεί θα είναι ουσιαστική, διότι υπάρχει η γέφυρα και το μηχανοστάσιο δηλ. τα πραγματικά εργαστήρια στη διάθεση των μαθητευομένων.

Για την εφαρμογή της μαθητείας επί πλοίων δεν είναι δύσκολο να ακολουθηθεί το σύστημα της πρακτικής άσκησης των σπουδαστών των Ναυτικών Ακαδημιών, με κάποιες προσαρμογές,  το οποίο εφαρμόζεται στα δύο εκπαιδευτικά τους ταξίδια.

Το πρόβλημα για το οποίο πιθανόν να εκφέρονται αντιρρήσεις είναι ότι οι απόφοιτοι των ΕΠΑ.Λ. με ένα χρόνο μαθητεία θα πρέπει να καταταγούν στο επίπεδο 5 του ΕΠΠ, όπως και οι απόφοιτοι των Ναυτικών Ακαδημιών με 4 χρόνια εκπαίδευση!

Η αιτία για την κατάταξη των Ναυτικών Ακαδημιών στο επίπεδο 5 είναι ότι δεν μετεξελίχθηκαν σε ΤΕΙ ή πανεπιστήμια, παρέμειναν στην Ανώτερη Εκπαίδευση και δεν μπορούν να καταταγούν στο επίπεδο 6 όπου κατατάσσονται οι απόφοιτοι Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Να σημειώσουμε ότι είναι αδιανόητο η πρώτη δύναμη στην εμπορική ναυτιλία να μην διαθέτει Ναυτικό Πανεπιστήμιο όταν διαθέτουν η Αυστραλία, η Ιαπωνία, η Ν. Κορέα, οι Η.Π.Α., η Ισπανία, Η Αγγλία, η Γαλλία, η Σουηδία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Κύπρος κ.λ.π.

Να σημειώσουμε επίσης ότι πολλές εκατοντάδες Ελλήνων φοιτητών  ακολουθούν πανεπιστημιακές σπουδές (navigation και maritime engineer) στη Βάρνα, Κωνσταντινούπολη, Κύπρο κ.α.)

Για τις τεράστιες ελλείψεις σε προσωπικό στην ελληνική ναυτιλία θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα για να γίνει αντιληπτό το κενό το οποίο υπάρχει.

Πρόσφατα καθηγητές, μαθητές και γονείς από τα ΕΠΑ.Λ. του Αιγάλεω επισκέφτηκαν την ναυτιλιακή εταιρία ΤΣΑΚΟΣ Α.Ε. με σκοπό να ενημερωθούν για τις δυνατότητες απορρόφησης μαθητών του ναυτικού τομέα μετά την αποφοίτησή τους. Τους υποδέχτηκε ο ιδρυτής της εταιρίας Παναγιώτης Τσάκος ο οποίος τους ανακοίνωσε ότι η εταιρία έχει συνολικές ελλείψεις σε προσωπικό 11.000 άτομα και ότι οι απόφοιτοι των ΕΠΑ.Λ. με ειδικότητες ηλεκτρονικού, ηλεκτρολόγου, ψυκτικού και όσες άλλες έχουν σχέση με τη ναυτιλία μπορούν να προσληφθούν όλοι για εργασία στην εταιρεία του. Σήμερα η εταιρεία λόγω αδυναμίας εξεύρεσης προσωπικού αναγκάζεται να προσλαμβάνει και αλλοδαπούς, αλλά ευχαρίστως θα δεχόταν τους  Έλληνες εργαζόμενους.

Η ελληνική εμπορική ναυτιλία παραμένει στην πρώτη θέση παγκοσμίως και αποτελεί έναν από τους δύο πυλώνες της εθνικής μας οικονομίας.

Ο όμιλος Τσάκου, σύμφωνα με δημοσιεύματα, είναι η 5η μεγαλύτερη μεταξύ των ελληνικών εφοπλιστικών εταιρειών με 90 πλοία και η πρώτη ο όμιλος  Αγγελικούση με 143 πλοία. Ο Γιάννης Αγγελικούσης είναι ο μεγαλύτερος εφοπλιστής του κόσμου.

Σημειώνουμε ότι ο τομέας Ναυτιλιακών Επαγγελμάτων ο οποίος αποτελεί πόλο έλξης μαθητών στα ΕΠΑ.Λ., δεν αντιμετωπίζεται με τη δέουσα προσοχή από το ΥΠΠΕΘ εάν λάβουμε υπόψη ότι:

α) Οι  περισσότεροι μαθητές του τομέα πήραν βιβλία για τα μαθήματα των πανελλαδικών τον Φεβρουάριο, οι ύλες και τα αναλυτικά προγράμματα των υπόλοιπων μαθημάτων ειδικότητας και τομέα εκδόθηκαν  τον Δεκέμβριο. Η ύλη των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων εκδόθηκε έγκαιρα, πλην όμως υπάρχουν πολλές ασάφειες , ενώ σε νέα κεφάλαια που προστέθηκαν στην ύλη,  υπάρχουν λάθη μέσα στο βιβλίο για τα οποία ουδεμία οδηγία έχει εκδοθεί.

β) Εκείνο όμως το οποίο είναι εντελώς άστοχο και ανεξήγητο είναι ότι εκδόθηκε η Υ.Α. Φ.151/43612/Α5 λίγες μέρες πριν τη λήξη της προθεσμίας (31/3/2018) για τις δηλώσεις συμμετοχής στις πανελλαδικές, η οποία ανατρέπει τους συντελεστές βαρύτητας των μαθημάτων ειδικότητας από 3,5 σε 1,5 και αυξάνει τους συντελεστές των γενικών μαθημάτων από 1,5 σε 3,5.

Η Υ.Α. αυτή έχει προκαλέσει αναστάτωση σε μαθητές, γονείς και διδάσκοντες διότι είναι αντιδεοντολογική και αντιβαίνει στο Ν. 4386/2016, άρθρο 66, όπου αναφέρεται ότι οι κάτοχοι απολυτηρίου και πτυχίου ΕΠΑ.Λ. έχουν δικαίωμα συμμετοχής σε ειδικές πανελλαδικές εξετάσεις για εισαγωγή σε αντίστοιχες ή συναφείς ειδικότητες του πτυχίου τους και αναφέρεται μεταξύ των σχολών η Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού.

 

Θεωρούμε ότι η Υ.Α. έχει εκδοθεί εκ παραδρομής και θα ανακληθεί, διαφορετικά η διατήρησή της σημαίνει κατάργηση στην πράξη του τομέα Ναυτιλιακών Επαγγελμάτων.

Το θέμα είναι ιδιαίτερα σοβαρό εάν λάβουμε υπόψη ότι εάν γίνει προσφυγή σε ένδικα μέσα, από κάποιο γονέα ή ενήλικο μαθητή, και κριθεί ότι η Υ.Α. αντιβαίνει σε νόμο (είναι παράνομη), τότε υπάρχει ο κίνδυνος ακύρωσης των εξετάσεων.

Εάν δεν πρόκειται περί λάθους και «κρίθηκε» από κάποιους ότι ο τομέας των Ναυτιλιακών Επαγγελμάτων είναι απαραίτητο να έχει αυξημένους συντελεστές βαρύτητας σε μαθηματικά και γλώσσα και όχι στα μαθήματα ειδικότητας, τότε δημιουργείται ένα κακό προηγούμενο διότι το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε άλλους τομείς. Στην περίπτωση αυτή θα έχουμε σταδιακή κατάργηση του χαρακτήρα του Επαγγελματικού Λυκείου, το οποίο θα μετατραπεί σε Γενικό ή σε «Ενιαίο Λύκειο Θεωρίας και πράξης»!

Η πολιτεία,  η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να δώσει λύσεις τόσο στο θέμα της μετεξέλιξης των Ναυτικών Ακαδημιών σε πανεπιστήμια όσο και στο θέμα της μαθητείας αποφοίτων ΕΠΑ.Λ. στον τομέα της Ναυτιλιακών Επαγγελμάτων.

 

  1. Η μαθητεία στον τουριστικό τομέα.

 

Ο δεύτερος και μεγαλύτερος   πυλώνας της εθνικής μας οικονομίας, ο τουρισμός, απασχολεί ελαχιστότατους απόφοιτους ΕΠΑ.Λ. για μαθητεία. Η εξήγηση του φαινομένου είναι ότι η ειδικότητα των ΕΠΑ.Λ. (Υπάλληλος Τουριστικών Επιχειρήσεων) η οποία έχει ενταχθεί στη μαθητεία έχει πολύ λίγους μαθητές.

Οι τεράστιες ανάγκες προσωπικού στον τουρισμό κατά τις περιόδους αιχμής καλύπτονται από αλλοδαπούς μαθητευόμενους. Οι μαθητευόμενοι αυτοί, σύμφωνα με καταγγελίες εργαζομένων στα ξενοδοχεία, αμείβονται πενιχρά, καταλαμβάνουν θέσεις εργασίας τις οποίες θα έπρεπε να καταλαμβάνουν τακτικοί εργαζόμενοι, παραβιάζουν τα ωράρια απασχόλησης και συνήθως δεν μιλούν ελληνικά.

 

  1. Οι κοινωνικοί εταίροι απουσιάζουν.

 

Στο σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ) στο οποίο όπως προαναφέραμε περιλαμβάνεται και η μαθητεία, στην οποία ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων είναι πάντοτε κομβικός. Η εκπόνηση προγραμμάτων σπουδών, τα επαγγελματικά δικαιώματα, τα επαγγελματικά περιγράμματα, η πιστοποίηση κ.λ.π. έχουν ως απαραίτητη προϋπόθεση  τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων. Στα κρίσιμα αυτά θέματα της ΕΕΚ οι κοινωνικοί εταίροι έχουν ελάχιστη συμμετοχή.

Δεν είναι υπερβολή εάν πούμε ότι όλο το σύστημα ΕΕΚ σχεδιάζεται, προγραμματίζεται από το ΙΕΠ στο οποίο μετά την κατάργηση του Τμήματος Τεχνικής Εκπαίδευσης το οποίο λειτουργούσε στο Π.Ι., δεν υπηρετεί σε επιτελικές θέσεις (ΔΣ – Σύμβουλοι) ούτε ένας μηχανικός!

 

 

  1. Ελάχιστη η συμμετοχή των επιχειρήσεων στις δαπάνες

 

Η ΕΕΚ και η μαθητεία απαιτούν δαπάνες και εκ μέρους των επιχειρήσεων. Στην Ελλάδα οι δαπάνες των επιχειρήσεων (συνολικές χρηματικές δαπάνες (%) σε σχέση με το συνολικό εργατικό κόστος για την ΕΕΚ) είναι ιδιαίτερα χαμηλές (cedefop 1/2/2018). Επίσης η χώρα μας βρίσκεται στην τελευταία θέση, σε ότι αφορά τα προσφερόμενα από τις επιχειρήσεις προγράμματα κατάρτισης on the job στους εργαζόμενους (cedefop 1/2/2018).

 

  1. 11. Δεν εφαρμόζεται η μαθητεία μέσω των προγραμμάτων Erasmuspro

 

Εκείνο το οποίο προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι γιατί δεν προωθείται από το ΥΠΠΕΘ η μαθητεία με αμοιβή μέσω του προγράμματος Erasmuspro, το οποίο για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση προβλέπει εκπαίδευση σε φορείς ΕΕΚ ή και εταιρείες του εξωτερικού από 3 μέχρι και 12 μήνες (long-term mobility).

Καθοριστικό στοιχείο στην προώθηση της μαθητείας αυτής θα αποτελέσει η θεσμοθέτηση του χρόνου μαθητείας στο εξωτερικό, ώστε να υπολογίζεται για την ισοτιμία με την μαθητεία του Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας του ΕΠΑ.Λ.

Μέχρι στιγμής μεμονωμένα κάποιοι απόφοιτοι των ΕΠΑ.Λ. με τη συνδρομή των σχολείων αποφοίτησής τους έχουν εκπαιδευτεί επί ένα εξάμηνο ή τρίμηνο σε εταιρείες του εξωτερικού χωρίς όμως ο χρόνος αυτός να αναγνωρίζεται για την κατάταξη υπό προϋποθέσεις στο επίπεδο 5.

Σύμφωνα με στοιχεία τα οποία πληροφορηθήκαμε έχουν εκπαιδευτεί επί ένα εξάμηνο απόφοιτοι από ΕΠΑ.Λ. της Αττικής, 2 Τεχνολόγοι τροφίμων, 2 ηλεκτρονικοί στην Πορτογαλία και ένας μηχανολόγος στην Ισπανία. Αναμένεται και νέα αποστολή 2 τεχνολόγων τροφίμων, ενός πληροφορικού και ενός ψυκτικού στην Ισπανία.

Οι εκπαιδευθέντες όταν επέστρεψαν δήλωσαν με ενθουσιασμό στα σχολεία αποφοίτησής   τους ότι το πρόγραμμα κάλυψε όλα τα έξοδά τους, πλην της διατροφής, ότι είχαν μηνιαία καθαρή αμοιβή 1.000€, ασφάλιση και ότι επέστρεψαν με γνώσεις νέας τεχνολογίας και τα περισσότερα από τα χρήματα της αμοιβής τους. Σε αυτά εάν προσθέσουμε εμείς τις γλωσσικές και πολυπολιτισμικές δεξιότητες που απέκτησαν είναι προφανές ότι τα προγράμματα αυτά είναι  δελεαστικά για τους απόφοιτους ΕΠΑ.Λ.

Σας κοινοποιούμε το link για να ακούσετε δηλώσεις μαθητών που έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο, οι οποίοι έκαναν πρακτική άσκηση σε Ισπανία και Πορτογαλία.

 

 

Να σημειώσουμε ότι το πρόγραμμα Erasmuspro προβλέπει κάλυψη δαπανών και για προπαρασκευαστικές επισκέψεις μέχρι 3 ημέρες σε εταιρείες ή σε φορείς ΕΕΚ προκειμένου οι εκπαιδευτικοί, υπεύθυνοι της μαθητείας, να διαπιστώσουν το χώρο και τις συνθήκες υπό τις οποίες θα πραγματοποιηθεί η μαθητεία. Τα έξοδα για τις προπαρασκευαστικές επισκέψεις υπερκαλύπτονται από το πρόγραμμα Erasmuspro.

 

  1. Η Πλημμελής πληροφόρηση στους απόφοιτους Γυμνασίου.

 

Μια άλλη δυσκολία για την επέκταση της ΕΕΚ και της μαθητείας είναι η πλημμελής πληροφόρηση που υπάρχει στους απόφοιτους Γυμνασίου σε ότι αφορά τα θέματα Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού ο οποίος είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Οι μαθητές οι οποίοι τελειώνουν το Γυμνάσιο ελάχιστα γνωρίζουν για τους τομείς και τις ειδικότητες των ΕΠΑ.Λ., τις προοπτικές συνέχισης σπουδών, τους παρεχόμενους τίτλους και τις προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης.

 

Συμπερασματικά αναφέρουμε ότι η μαθητεία του ΕΠΑ.Λ., παρά τις προσπάθειες του ΥΠΠΕΘ παρουσιάζει αποτελέσματα πολύ μικρότερα των αναμενομένων, διότι στους χώρους απασχόλησης, ναυτιλία, τουρισμός, δεν εφαρμόζεται ή εφαρμόζεται ελάχιστα και στους λοιπούς τομείς της επιχειρηματικής δραστηριότητας των ιδιωτών η συμμετοχή είναι πενιχρή.

 

Κλείνοντας θέλουμε να τονίσουμε ότι τα άσχημα κατάλοιπα από το παρελθόν της μαθητείας για να εξαλειφθούν χρειάζεται χρόνος και εργώδης προσπάθεια, χρειάζεται συλλογική κυβερνητική προσπάθεια, συνδρομή από τους κοινωνικούς εταίρους και βέβαια αποδοχή του θεσμού από το σύνολο των εκπαιδευτικών Γενικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

Το υπουργείο παιδείας είναι ο μπροστάρης, αυτό οφείλει να ανοίξει δρόμους, να κάνει βαθιές τομές για να φανεί το αποτέλεσμα.

 

Ίδωμεν