Η εκπαίδευση στην πνευματική ζωή ως ανάγκη του παιδιού και ανθρώπινο δικαίωμά του

Αποκομμένοι από το συναίσθημά τους, αποκόπτονται από τον ίδιο τους εαυτό- και βέβαια από τους άλλους. Οι μόνες ‘κοινωνικές σχέσεις’ που ίσως επιβιώσουν στην γενιά της άγριας μοναξιάς που έρχεται είναι οι επιφανειακές δημόσιες σχέσεις του lifestyle  και τα νευρωτικά δράματα των reality shows, talent shows, τηλεοπτικών διαγωνισμών κλπ.  Μέσα στην εξαφάνιση όλων των αξιών, που δεν αναφέρονται πλέον καν,  δεν έχουμε ακόμη συνειδητοποιήσει το βάθος της πνευματικής και ψυχικής ένδειας για το οποίο τα ετοιμάζουμε.

Για να αντιμετωπίσει το παιδί αυτό το βομβαρδισμό αλλοτρίωσης της ανθρώπινης υπόστασης, χρειάζεται -περισσότερο από ποτέ- εκπαίδευση  στις αξίες, στην πίστη και την πνευματική ζωή. Ποτέ άλλοτε στην ανθρώπινη ιστορία δεν δέχονταν τα παιδιά τόσα αλλεπάλληλα μηνύματα βίας, εγωπάθειας, κυνισμού και σκληρότητας, όσο σήμερα*.  Πώς θα αντιμετωπίσει ο μελλοντικός ενήλικας τις δυσκολίες που τον περιμένουν; Από πού θα αντλήσει δύναμη, παρηγοριά, θάρρος;

Ποιον θα βρει να του συμπαρασταθεί, ειδικά όταν το γενικευμένο κλίμα από τους άλλους είναι αυτό της αγριότητας και του εγωκεντρισμού; Δυστυχώς όμως στη χώρα μας σήμερα γίνεται όλο και πιο διαδεδομένη η δήθεν ‘προοδευτική’ άποψη ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται την πνευματική ζωή, ούτε την καλλιέργεια του θρησκευτικού αισθήματος, ούτε καν  γνώση για θέματα θρησκείας, καθώς αυτά αποτελούν δήθεν αναχρονιστικές, πεπαλαιωμένες θέσεις, τις οποίες  ο σύγχρονος άνθρωπος έχει υπερβεί.

Η κατάκριση εναντίον της θρησκευτικής αγωγής  στη χώρα μας επικεντρώνεται επιλεκτικά (και άδικα) σε κάποια μεμονωμένα αρνητικά παραδείγματα συμπεριφορών κάποιων ατόμων μέσα από το χώρο της θρησκείας, σε μια παράλογη υπερ-γενίκευση, ενώ αποσιωπούν επίτηδες τα πάμπολλα θετικά παραδείγματα ανθρώπων που ωφέλησαν μέσα από την Εκκλησία και ωφελήθηκαν από την Εκκλησία. Οι πολέμιοι κατακρίνουν γενικευμένα τη θρησκεία για σκοταδισμό, όμως αρνούνται τα πάμπολλα επιστημονικά ευρήματα που επιβεβαιώνουν τα οφέλη της πνευματικής ζωής και της πίστης στους ανθρώπους-τι μπορεί να είναι περισσότερο φανατικό και σκοταδιστικό από αυτή την επιλεκτική άρνηση και επίμονη επίθεση;  Τι λένε λοιπόν τα επιστημονικά δεδομένα;

Σύμφωνα με τον Rodney H. Clarken, του πανεπιστημίου Μίσιγκαν, η εκπαίδευση στην πνευματική ζωή βοηθά τους μαθητές να εκπληρώσουν το δυναμικό τους. Μπορεί να έχουμε σήμερα υλική αφθονία περισσότερη από ποτέ,  όμως θέλουμε να ‘κόβουμε δρόμο’ για να φθάνουμε γρήγορα στην ευτυχία, την έκσταση, την καλοπέραση, με αποτέλεσμα την πνευματική μας  ένδεια (Seligman, 2002).  Η μανιώδης αναζήτηση της προσωπικής  ευφορίας χωρίς την παράλληλη καλλιέργεια του χαρακτήρα και χωρίς μια βαθύτερη πνευματικότητα οδηγεί σε αίσθημα κενότητας και κατάθλιψης. Οι επιστήμονες μιλούν πια για την ανάγκη για συναισθηματική αλλά και ηθική και πνευματική ευφυία και τονίζουν τη σημασία της για την ψυχική ευημερία του ατόμου (Coles, 1997). Σύμφωνα με τους Lennick & Kiel (2005) η ηθική εκπαίδευση είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ και περιλαμβάνει τη διδαχή της ακεραιότητας, της ευθύνης, της ειλικρίνειας, της συμπόνιας,  της συμπεριφοράς σύμφωνα με ανώτερες αξίες, την υπεράσπιση του σωστού και του δικαίου για όλους, αποδοχή λαθών και αποτυχιών, υπηρεσία προς τους άλλους . Όλες αυτές οι αξίες συμπεριλαμβάνονται στα διδάγματα της θρησκείας μας  και αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που θα πρέπει τα παιδιά να τα λαμβάνουν ως ό,τι πιο σημαντικό μπορούν να διδαχθούν.

Τα οφέλη της πνευματικής/θρησκευτικής  εκπαίδευσης στα παιδιά έχουν διαπιστωθεί, σύμφωνα με τον  Rodney H. Clarken από πολλούς ερευνητές:

-Η πνευματική ζωή με άσκηση και προσευχή ενισχύει την εγκεφαλική δραστηριότητα και  συνδέεται με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, χαμηλότερα επίπεδα στρες, περισσότερη αισιοδοξία  και δέσμευση στην βοήθεια προς τους άλλους (d’Aquili & Newberg, 1999).

-Η πνευματική ζωή συνδέεται με σωματική και συναισθηματική ανθεκτικότητα (Ironson et al, 2002).

-Η έλλειψη πνευματικής ζωής  στους νέους σχετίζεται με μεγαλύτερα ποσοστά στις επιφανειακές σχέσεις, ένδεια συναισθημάτων, περιορισμένες συναισθηματικές αντιδράσεις, απάτης, κλοπής και απουσίας συγκέντρωσης στο σχολείο (Karen, 2002).

-Η εκπαίδευση στην πνευματική και ηθική ζωή βοηθά στους υγιείς δεσμούς με τους άλλους, στην ρύθμιση των διαθέσεων και των συναισθημάτων, στην υπεύθυνη συμπεριφορά (Stillwell, 2002).

-Η απουσία πνευματικής ζωής στους νέους συνδέεται με αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης, αλκοολισμού, καταναλωτισμού, παραβατικής συμπεριφοράς, σεξουαλικής ελευθεριότητας και αυτοκτονικότητας (Miller, 2002), (Johnson, 2002, p. 19).

-Επίσης, σύμφωνα με τον (Wallace, 2002), η θρησκευτική ζωή στους νέους συνδέεται με μικρότερη πιθανότητα να προκαλέσουν τραυματισμό στους άλλους (ηθελημένα ή μη), μικρότερη πιθανότητα για εμπλοκή σε παραβατικές πράξεις κι εγκληματικότητα στην ενήλικη ζωή κατάχρηση ουσιών, συμπεριφορά υψηλού ρίσκου και μοναξιά (Natal, 1986).

 Ο  Schweitzer (2005,p.103)  γνωματεύει ότι η πνευματική ανάπτυξη του παιδιού έχει παίξει ξεκάθαρο ρόλο στον αγώνα για την Πρώτη Δήλωση για τα  Δικαιώματα του Παιδιού στη Σύμβαση της Γενεύης το 1924, παρόλο που η Σύμβαση του 1989 δεν  αναφέρεται ρητά στην θρησκευτική εκπαίδευση. Η σημερινή εκπαίδευση επικεντρώνεται υπερβολικά στην χρηστικότητα και  την επαγγελματική αποκατάσταση, όμως το Σώμα Επιθεώρησης στην Εκπαίδευση της Μεγάλης Βρετανίας (Ofsted) το 1998 αποφάνθηκε ότι τα μισά σχολεία της Βρετανίας είναι ‘φτωχά’ στην καλλιέργεια της πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών (Gay, 2000, p.63).

Σε παραδοσιακά τεχνοκρατικά συστήματα εκπαίδευσης οι υπεύθυνοι έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για την πνευματική καλλιέργεια. Εμείς, σε μια χώρα με τεράστια πνευματική κληρονομιά και παράδοση δεν εκτιμούμε την έστω και λίγη πνευματική παιδεία που προσφέρουμε στα σχολεία μας και θέλουμε να την αλλοτριώσουμε.

Τα ίδια τα παιδιά επιθυμούν την εκπαίδευση στην πνευματική ζωή; Έρευνες  όμως που έχουνε γίνει σε χιλιάδες νέους με τυχαία δειγματοληψία από πολλές χώρες εκφράζουν την ανάγκη τους να μάθουν περισσότερα για την πνευματική ζωή, σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και μη-κατάκρισης. Σύμφωνα με τον (Watson, 2001, p.10),οι μαθητές  πιστεύουν ότι τα σχολεία έχουν πολλά να προσφέρουν στην πνευματική τους ζωή. Σύμφωνα με τους  (Zohar & Marshall, 2000, p.8) οι μαθητές πιστεύουν ότι τα σχολεία θα πρέπει να εμπλακούν περισσότερο στην πνευματική τους ανάπτυξη.

Σύμφωνα με τον Coles (1992) τα παιδιά ρωτούν ερωτήσεις πνευματικού περιεχομένου κι αναζητούν απαντήσεις. Πολλοί ερευνητές (Zohar & Marshall, 2000) συμφωνούν ότι τα παιδιά έχουν εγγενή αυθεντική πνευματικότητα-αυτήν που δεν θα πρέπει να ξεριζώσουμε από τα παιδιά μας για να τα κάνουμε να μοιραστούν τον δικό μας κυνισμό, αλλά απεναντίας να δυναμώσουμε τις ψυχές τους  ώστε  να ζήσουν μια ζωή γεμάτη εσωτερικό νόημα και πλήρωση. Αφήνουμε τα παιδιά να ανακαλύψουν μόνα τους την πνευματική ζωή, αλλά από πού; Από την οικογένεια;

Η σημερινή γενιά ενηλίκων είναι περισσότερο από ποτέ εθισμένη μέσα στον ηδονισμό, την επιθετική εγωπάθεια και τον μανιώδη καταναλωτισμό, πώς θα διδάξει στη νέα γενιά την πνευματική ζωή; Το τραγικό  είναι ότι  η προηγούμενη γενιά γεύτηκε την αφθονία και την καλοπέραση, της είναι εύκολο να απορρίψει υπεροπτικά την πνευματική ζωή. Για τη νέα γενιά όμως οι οιωνοί είναι πολύ χειρότεροι-  με ποια ψυχικά εφόδια θα προετοιμαστεί να αντιμετωπίσει  τις νέες καταστάσεις;

 Η δική μας θρησκευτική παράδοση είναι πλουσιότατη κι έχει βοηθήσει εκατομμύρια ανθρώπους εδώ και χιλιετίες. Γιατί να μην διδάξουμε στα παιδιά μας να την εκτιμήσουν, να την γνωρίσουν και να βιώσουν κι εκείνα έστω και λίγο από αυτόν τον πλούτο; Γιατί να επικεντρωνόμαστε στα κάποια αρνητικά μεμονωμένα παραδείγματα και να μην διδάξουμε τα δώρα που έχει προσφέρει; Τα παιδιά σήμερα το χρειάζονται περισσότερο από ποτέ.

Πρεκατέ Βικτωρία Εκπαιδευτικός/Ψυχολόγος/Συγγραφέας

*Υ.Γ. Μέσα από την πολύχρονη εμπειρία μου στην εκπαίδευση, παρατηρώ, όπως πολλοί συνάδελφοι, επιδείνωση στην συμπεριφορά των παιδιών μεταξύ τους και ιδιαίτερα στην σκληρότητα, με την οποία αντιμετωπίζουν τη δυσκολία του άλλου.

 Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα της πνευματικής ένδειας και ηθικής αγριότητας στην οποία εκπαιδεύονται τα παιδιά σήμερα από τα ΜΜΕ είναι τα εξής:

Α)τα παιδιά σήμερα, όταν κάποιος συμμαθητής τους τραυματίζεται, η πρώτη, σχεδόν ενστικτώδης, αντίδραση μόλις βλέπουν το ατύχημα, ΔΕΝ είναι να νιώσουν συμπόνια και να τρέξουν να βοηθήσουν, αλλά να γελάσουν! Ξεσπάνε σε ακατάσχετα γέλια. Διπλώνονται στα δύο και κρατούν το στομάχι τους από τα γέλια.

Πάμπολλες φορές στην διδακτική μου πορεία –δεν έχω δει τα παιδιά να γελάνε πιο πολύ με την καρδιά τους, παρά όταν ένας συμμαθητής πέφτει ή χτυπάει.

Το ίδιο κάνουν και όταν ακούν για ένα τροχαίο ατύχημα, πώς κάποιος χτύπησε άσχημα κλπ. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Έχουν παρακολουθήσει από τη βρεφική τους ηλικία χιλιάδες ώρες κινούμενων σχεδίων, όπου οι χαρακτήρες τραυματίζονται και οι υπόλοιποι χαρακτήρες γελάνε ακατάσχετα.  Έτσι προετοιμάζουν μια κοινωνία ‘πολιτισμένων αγρίων’.

Β)Τα τελευταία χρόνια, η παραπάνω τάση έχει επεκταθεί ακόμη και σε πιο απλά συμβάντα. Όταν για παράδειγμα ένας συμμαθητής τους φταρνίζεται, δεν ακούω πλέον του συμμαθητές του να του λένε το γνωστό ‘γίτσες’ή  έστω χαριτολογώντας ‘πες έναν αριθμό να πούμε ποιος σε σκέφτεται’.

Όχι! Τώρα όταν κάποιος   φταρνίζεται,  του λένε… ‘Ψόφα’! Μάλιστα. Είσαι άρρωστος; ‘Ψόφα!’. Και το λένε συνεχώς.. Το ‘Ψόφα’ έχει γίνει ή νέα στάση ζωής.

 Η αγριότητα και η επιθετικότητα ειδικά απέναντι στην αδυναμία του άλλου (έστω κι αν είναι ένα απλό κρυολόγημα) έχει γίνει πλέον κυνικά αποδεκτή.

Πώς αυτή η γενιά θα φροντίσει αργότερα τον εαυτό της και την επόμενη; Πώς θα νοηματοδοτήσει τη ζωή της; Πώς θα αντιμετωπίσει τις  μέρες που έρχονται; Πώς θα αντιμετωπίσει τις δυσκολίες στη ζωή των άλλων, αλλά και τη δική της; Με το ‘Ψόφα’;