Ούτε λουδίτες ούτε τεχνολάτρες. Αλλά πού βρίσκεται η ισορροπία στην ορθολογική χρήση των νέων τεχνολογιών, οι οποίες ολοένα και περισσότερο πλημμυρίζουν την καθημερινή μας ζωή; μας απελευθερώνουν νέες κάθε φορά δυνατότητες αλλά και μας δημιουργούν πρωτόγνωρες δεσμεύσεις; μας υπόσχονται εναλλακτικούς παράδεισους αλλά και μας εισάγουν σε αβεβαιότητες και σε άγνωστους πειρασμούς;

Αλλά δεν είναι μόνο οι τεχνολογίες του διαρκώς διαστελλόμενου σύμπαντος του πυριτίου η μεγάλη πρόκληση, αλλά και η μίξη βιολογικού και τεχνολογικού κόσμου: μεταλλάξεις, τεχνητά βιολογικά όργανα, γενετικά υβρίδια, επιλεγμένες βιολογικές ιδιότητες των οργανισμών, βλαστοκύτταρα κατά παραγγελία, ανακάτωμα του γενετικού υλικού διάφορων οργανισμών, το DNA – πολιτισμικό μας σύμβολο – σε καθημερινή χρήση και συζήτηση και το πεδίο, από ό,τι φαίνεται, είναι ασύνορο.

Η εξέλιξη είναι μια βασική αυτοδύναμη ιδιότητα της ύλης και, όσον αφορά το έμβιο μέρος της ύλης, το βέλος του χρόνου είναι σαφές: μείωση της εντροπίας, αύξηση της πολυπλοκότητας και διαρκής αυτο-οργάνωση. Αλλά η εξέλιξη δεν είναι μόνο των βιολογικών δομών χαρακτηριστικό. Η κοινωνία, το πεδίο ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ζωής πάνω στον μικρό πλανήτη Γη, ακολουθεί και αυτή τη δική της σπειροειδή εξέλιξη, ανεξάρτητα από την πολιτική κα ιδεολογική διαμάχη, αν υπάρχει ντετερμινισμός ή απροσδιοριστία σε αυτό το πεδίο. Και όχι μόνο η έμβια ύλη αλλά και η κοινωνία αναζητεί εξελικτικά μονοπάτια φτιάχνοντας δικούς τους δρόμους και προορισμούς.

Πέραν τούτων, κάθε πολυπαραγοντικό σύστημα τείνει προς εξελικτική τροχιά και η πιθανοκρατία προσφέρει τα μαθηματικά εργαλεία για να προσεγγιστεί αυτή η δυναμική των διαρκών «κρυσταλλώσεων»…

Μπορεί ο άνθρωπος να γίνει ο κύριος όλων αυτών των πεδίων της εξέλιξης; Σαφώς όχι. Είναι δημιούργημα της εξέλιξης και υπόκειται στην επιρροή των νόμων της φύσης. Μετασχηματίζει τη φύση αλλά και μετασχηματίζεται / αναδημιουργείται και αυτός. Έχει τις δυνατότητές του αλλά και τους περιορισμούς του. Μπορεί ο άνθρωπος να ξεπεραστεί από τη δυναμική της εξέλιξης; Πριν προσεγγιστεί αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να αναφερθούν πέντε σημεία.

Πρώτον, ποτέ ένα επίπεδο οργάνωσης της έμβιας ύλης δεν «ρωτήθηκε» αν θα ξεπεραστεί από άλλο επίπεδο, απλώς συνέβαινε. Ποτέ δεν ρωτήθηκε, για παράδειγμα, το κύτταρο αν θα οδηγήσει σε πολυκύτταρους οργανισμούς. Δεύτερον, οι κύριες αιχμές της εξέλιξης την περίοδο αυτή είναι η βιο-τεχνολογική (και όχι η αμιγώς βιολογική) και η κοινωνική, αυτές κρατούν την κύρια γραφίδα της ανθρώπινης και, εν πολλοίς, της φυσικής ιστορίας στη Γη.

Τρίτον, η κλίμακα του μεγάλου αφέντη, του χρόνου, στην εξέλιξη είναι μακροσκοπική. Δεν συμπίπτει με την κλίμακα της ανθρωπογενούς ιστορίας και δεν μπορεί να προσεγγιστεί με βάση τους δικούς μας κανόνες. Τέταρτον, η πορεία της επιστήμης και της έρευνας είναι υπό την κρίση του αξιολογικού και πολιτισμικού κρατούντος συστήματος, υπό την κρίσης της κυρίαρχης ιδεολογίας και πολιτικής.

Πέμπτον, και ίσως πιο σημαντικό, ο άνθρωπος δεν είναι μόνο αντικείμενο της εξέλιξης αλλά και υποκείμενό της, δρα επί της εξέλιξης με έναν επαναστατικό τρόπο. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, με τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν και με το ρεύμα της κβαντομηχανικής, ο άνθρωπος άλλαξε «επιστημονικό παράδειγμα», τις πτυχές του οποίου ακόμα δεν τις έχουμε αντιληφθεί πλήρως. Τώρα η επαναστατική συσσώρευση γνώσης και πληροφορίας στις νέες τεχνολογίες προαναγγέλλει τη γένεση όχι μόνο ενός νέου «παραδείγματος» αλλά ενός νέου «κόσμου».

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήδη ασχολείται με τη σχέση «μεταξύ μηχανής και ανθρώπου και με τα ηθικά διλήμματα της πληροφορικής», θεωρώντας πως «η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη, ορίζει το τι κάνουμε, το πώς σκεπτόμαστε και το πώς ζούμε» και πως «η τεχνολογία μεταμορφώνει τον άνθρωπο και την κοινωνία».

Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι, ρίχνουμε νέα ματιά – πιο τεχνολογική – σε καίρια ζητήματα της ζωής μας. Η παραδοσιακή ηθική ανασυντάσσεται. Είμαστε, ήδη, σε μια εποχή όπου όχι μόνο έχουμε «πολύ εντονότερη αλληλεπίδραση ανθρώπου και τεχνολογίας» (European Union Parliament, 11-04-2011), αλλά και μίξη μεταξύ τους, που δεν οριοθετεί εύκολα το ανθρώπινο από το τεχνολογικό. Η τεχνολογία ποτέ δεν ήταν και δεν είναι ουδέτερη.  Είναι κατ’ εξοχήν πολιτικό ζήτημα.  Ένας νέος «ψηφιακός» πολίτης δημιουργείται σε μια νέα «ψηφιακή πραγματικότητα».

Η Ιστορία σε νέες προκλήσεις. Και έχουμε μόνο ένα εργαλείο για να σταθούμε αποτελεσματικοί μπροστά στα νέα διαφαινόμενα ξέφωτα, το εργαλείο της σκέψης μας που πρωτοσμιλεύτηκε στις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού, τη λογική μας και το πάντα «ρευστό σώμα» της γνώσης μας.